Urtarrilaren 31
Urtarrilaren 31a egutegi gregoriotarraren urteko hogeita hamaikagarren eguna da. 334 egun falta dira urtea amaitzeko, 335 egun bisurteetan.
|
|
|
Gertaerak
Euskal Herria
- 1979 – ETAk, Felix De Diego Martínez goardia zibila erail zuen.
- 1984 – Sakanako hainbat udal elkartu ziren, eskualdeko udal eta kontzeju guztiak bilduko zituen Mankomunitatea osatzeko.
- 2013 – Euskal moneta sortu zuten eta egun Europako tokiko monetarik erabiliena da. Ipar Euskal Herrian erabiltzen da, eta bertako ekonomia sustatzea eta bide batez, euskara bultzatzea du helburu.
Mundua
- 1876 – Estatu Batuek jatorrizko biztanleak erreserbetara mugitzeko agindua.
- 1917 – Lehen Mundu Gerra, Alemaniak bere urpekontzi guztiak borrokan hasiko zirela iragarri zuen.
- 1929 – Sobietar Batasunak Leon Trotsky herbesteratu zuen.
- 1943 – Alemania nazia SESBren aurrean errenditu zen, Stalingradeko guduan izandako porrotaren ondorioz.
- 1968 – Nauru Australiatik independizatu zen.
- 1994 – Bartzelona: El Liceu antzokian izandako sute batek erabat kiskali zuen eraikina.
- 2001 – Auzitegi batek libiar bat kondenatu zuen atentatua jasan zuen Pan Am hegazkin konpainiaren Lockerbieko atentatuarekin (1988) zerikusia izateagatik.
- 2005 – Michael Jacksonen aurkako epaiketa hasi zen Kaliforniako Santa Barbara hirian.
- 2013 – Mexiko Hiriko Torre Ejecutiva Pemex eraikinean izandako leherketan 33 pertsona hil ziren.
Arte eta kultura
Euskal Herria
Mundua
- 1997 – Carla's Song ("Carlaren Abestia") filma estreinatu zen, Ken Loachek zuzendu eta Robert Carlyle, Oyanka Cabezas eta Scott Glenn aktoreek antzeztu zutelarik.
- 1998 – Ricardo Franco zine zuzendariaren La Buena Estrella filmeak bost Goya Sari eskuratu zituen.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
Kirolak
Euskal Herria
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1744 – Jean de Labartette, Euskal Herrian jaiotako artzapezpikua (h. 1823).
- 1778 – Agustin Paskual Iturriaga, gipuzkoar pedagogo eta idazlea (h. 1851).
- 1816 – Pedro Balanzategi, gipuzkoar militar eta politikaria (h. 1869).
- 1859 – Julio Lazurtegi, euskal herritar metalurgia eta meatzaritza arloetako enpresaburua (h. 1943).
- 1872 – Cecilio Erauskin, Gorbeiako artzaina (h. 1938).
- 1879 – Georges Lakonbe, familia euskalduneko hizkuntzalari euskaltzalea, Orthezen (h. 1947).
- 1897 – Agustin Zarrantz, Aita Polikarpo Iraizozkoa, euskal idazlea, itzultzailea eta apaiza (h. 1980).
- 1911 – Gregorio Barrios, bizkaitar-argentinar bolero-abeslaria eta aktorea (h. 1978).
- 1912 –
- Tomas Agirre Lekube, bizkaitar futbolaria eta Jose Antonio Agirre lehendakariaren anaia (h. 1977).
- Maria Adelaida Bragançakoa, Portugalgo infanta, Donibane Lohizunen (h. 2012).
- 1915 – Isabel Etxeberria Gorriti, gipuzkoar eskola-maistra.
- 1927 –
- Beñat Dagorret, lapurtar idazle eta irakasle euskaltzalea (h. 1993).
- Alicia Iturrioz, gipuzkoar margolaria (h. 2021).
- 1928 – Miguel Marina, euskal tiratzailea, Habanan (h. 2016).
- 1940 – Paco Sagarzazu, gipuzkoar aktorea.
- 1952 – Iñaki Garai, bizkaitar futbolari ohia.
- 1954 – Xabier Gorritxategi Agote, gipuzkoar ETAkidea (h. 1980).
- 1956 - Lorenzo Villanueva, nafar futbolari ohia.
- 1958 –
- Xanti Bakero, nafar futbolari ohia.
- Lucila Madariaga, bizkaitar mikrobiologoa eta EHUko irakaslea.
- 1959 – Fernando Lamikiz, Athletic Clubeko presidente ohia.
- 1960 – Faustino León, UPNko nafar politikaria.
- 1961 – Ander Iturriotz, gipuzkoar idazlea eta Soziologiako doktorea, EHUn irakaslea.
- 1971 – Andoni Gracia, bizkaitar aktorea.
- 1972 – Haritza Kanblong, lapurtar ikertzailea, ingeniaria eta EHUko irakaslea.
- 1974 – Hiart Leitza, nafar abeslaria eta irakaslea, Beietz! taldeko abeslaria.
- 1991 –
- Aritz Irazabal, bizkaitar aizkolaria.
- Kévin Peponnet, lapurtar skipperra.
- 1998 – Aritz Aranbarri, gipuzkoar futbolaria.
- 1999 – Xabier Mayordomo, bizkaitar futbolaria.
- 2000 – Hugo Guillamon, gipuzkoar futbolaria.
- 2002 – Beñat Turrientes, gipuzkoar futbolaria.
Mundua
- 1512 – Henrike I.a Portugalgoa, Portugalgo erregea (h. 1580).
- 1543 – Tokugawa Ieyasu, Japoniako Tokugawa shogunerriaren sortzailea (h. 1616).
- 1670 – Melchor Rafael de Macanaz, espainiar politikaria eta gaztelaniazko idazlea (h. 1760).
- 1707 – Frederiko Galeskoa, Galesko printzea (h. 1751).
- 1797 – Franz Schubert, autriar musikaria (h. 1828).
- 1799 – Rodolphe Töpffer, suitzar irakasle, politikari, idazle eta margolaria (h. 1846).
- 1813 – Agostino Depretis, Italiako lehen ministroa (h. 1887).
- 1818 – Karlos Luis Borboikoa, Karlos VI.a izenarekin Karlismoaren Espainiako tronurako errege-nahia (h. 1861).
- 1820 – Concepcion Arenal, galiziar idazlea (h. 1893).
- 1823 – André-Jacques Garnerin, baloi aerostatikoen pilotu eta paraxutista frantziarra (h. 1823).
- 1844 – Victor Thorn, Luxenburgoko lehen ministroa (h. 1930).
- 1867 – Manuel Portela Valladares, galiziar politikaria (h. 1952).
- 1868 – Theodore William Richards, estatubatuar kimikaria, 1914ko Kimikako Nobel Saria (h. 1928).
- 1869 – Henry Carton de Wiart, Belgikako lehen ministroa (h. 1951).
- 1872 – Zane Grey, estatubatuar idazlea (h. 1939).
- 1873 – Melitta Bentz, alemaniar asmatzaile eta ekintzailea, kafe-iragazkiaren garatzailea (h. 1950).
- 1875 – Lidia Txarskaia, errusiar idazlea eta aktorea (h. 1937).
- 1879 – Boris Savinkov, errusiar eserista (h. 1925).
- 1881 – Irving Langmuir, estatubatuar kimikari eta fisikaria, 1932ko Kimikako Nobel Saria (h. 1957).
- 1884 –
- Theodor Heuss, Alemaniako Errepublika Federaleko lehenengo lehendakaria (h. 1963).
- Mammad Amin Rasulzadeh, Azerbaijango Errepublika Demokratikoko lehen lehendakaria eta bakarra (h. 1955).
- 1885 – Luisa Landová-Štychová, txekoslovakiar politikaria, feminista, hezitzailea eta astronomoa (h. 1969).
- 1892 – Eddie Cantor, estatubatuar umorista, dantzari, abeslari, aktore eta abesti egilea (h. 1964).
- 1893 – Freya Stark, britainiar esploratzaile eta idazlea (h. 1993).
- 1896 – Sofya Yanovskaya, errusiar matematikaria (h. 1966).
- 1901 – Jimena Menéndez-Pidal, espainiar maistra eta pedagogoa, Colegio Estudio ikastetxearen sortzaileetako bat (h. 1990).
- 1902 –
- Salvador Araneta, euskal jatorriko filipinar politikari nazionalista eta enpresaburua (h. 1982).
- Tallulah Bankhead, estatubatuar aktorea (h. 1968).
- Alva Myrdal, suediar diplomatiko, idazle eta soziologoa, 1982ko Bakearen Nobel Saria (h. 1986).
- 1905 –
- Angelina Acuña, guatemaldar prosa eta poesia idazlea (h. 2006).
- John O'Hara, estatubatuar idazlea (h. 1970).
- 1908 – Atahualpa Yupanqui, argentinar kantautore, gitarrajole, antropologo eta idazlea (h. 1992).
- 1910 – Ludwig von Moos, Suitzako presidentea (h. 1990).
- 1911 – Baba Vanga, bulgariar itsu, mistika, medium eta senda-belarretan aditua (h. 1996).
- 1915 – Thomas Merton, frantziar olerkari, pentsalari eta zistertar-trapatar monjea (h. 1968).
- 1916 – Sangoulé Lamizana, Volta Garaiako presidentea (h. 2005).
- 1919 – Jackie Robinson, Beisbol Liga Handian sartu zen lehen beisbol jokalari beltza (h. 1972).
- 1921 – Kurt Marti, suitzar idazlea (h. 2017).
- 1922 – Joanne Dru, estatubatuar aktorea (h. 1996).
- 1923 – Norman Mailer, estatubatuar idazlea (h. 2007).
- 1925 – Manuel Jalón Corominas, espainiar asmatzailea, zoru-garbigailuaren eta botatzeko xiringaren asmatzailea (h. 2011).
- 1927 – José Monleón, espainiar idazle, antzerki-zuzendari, argitaratzaile eta kritikaria (h. 2016).
- 1929 –
- Rudolf Mössbauer, alemaniar fisikaria, 1961eko Fisikako Nobel Saria (h. 2011).
- Jean Simmons, britainiar aktorea (h. 2010).
- 1931 – Maria Helena de Moura Neves, brasildar hizkuntzalari eta irakaslea (h. 2022).
- 1932 – Leonore Davidoff, estatubatuar soziologo eta historialari feminista (h. 2014).
- 1933 – Bernardo Provenzano, Siziliako mafiako (Cosa Nostra) kidea, ustezko Siziliako mafia osoko burua (h. 2016).
- 1935 – Kenzaburo Oe, japoniar idazlea, 1994ko Literaturako Nobel Saria (h. 2023).
- 1937 –
- Philip Glass, estatubatuar musikagilea.
- Luis del Olmo, espainiar kazetaria, irratian ibilitakoa.
- Suzanne Pleshette, estatubatuar aktorea (h. 2008).
- 1938 – Beatriz I.a Herbehereetakoa, Herbehereetako erregina.
- 1941 – Eugène Terre'Blanche, Afrikaner Weerstandsbeweging (AWB) alderdi politikoa sortu zuen boer afrikanerra (h. 2010).
- 1945 – Joseph Kosuth, estatubatuar artista, arte kontzeptualaren sortzaile eta teorialarietako bat.
- 1946 –
- María Eugenia Ibáñez, kataluniar kazetaria.
- Juan José Millás, espainiar idazle eta kazetaria.
- 1952 – Anne-Marie Berglund, suediar idazlea (h. 2020).
- 1956 –
- Artur Mas, Kataluniako Generalitateko presidente ohia.
- Guido van Rossum, herbeheretar programatzailea, Python programazio-lengoaiaren sortzailea.
- Johnny Rotten, ingeles punk musikaria, Sex Pistols taldeko abeslaria.
- 1959 –
- Anthony LaPaglia, australiar aktorea.
- Kelly Lynch, estatubatuar aktore eta modeloa.
- 1960 – Thierry Lepaon, CGT Frantziako sindikatuko idazkari nagusi ohia.
- 1966 – Müller, brasildar futbolari ohia.
- 1967 – Stefan Beuse, alemaniar idazlea.
- 1970 – Minnie Driver, ingeles aktore eta kantautorea.
- 1975 – Preity Zinta, Indiako zinemako aktorea.
- 1977 – Kerry Washington, estatubatuar aktorea.
- 1979 – Daniel Tammet, britainiar savant autista, matematika eta hizkuntzak ikasteko gaitasun handiduna.
- 1981 –
- Lucía Lapiedra, espainiar aktore porno ohia.
- Danilo Napolitano, italiar txirrindularia.
- Justin Timberlake, estatubatuar abeslari, aktore eta enpresaria.
- 1982 – Helena Paparizou, greziar eta suediar pop abeslaria eta musikagilea.
- 1984 – Vladimir Bistrov, errusiar futbolaria.
- 1986 – Carmen Herrero Vicent, espainiar onkologoa (h. 2023).
- 1987 – Oksana Xatxko, ukrainar artista eta ekintzailea, Femen talde feministaren sortzaileetako bat (h. 2018).
- 1988 – Ray Styles, ghanatar artista (h. 2020).
- 1996 – Nikita Dragun, estatubatuar YouTuberra, makillatzailea eta modeloa.
- 1997 – Hina Sugita, japoniar futbolaria.
- 2001 – Ahed Tamimi, palestinar ekintzailea, Zisjordaniako Israelgo okupazioaren aurkako erresistentziaren ikurra.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1736 – Bruno Maurizio Zabala, bizkaitar militarra eta konkistatzailea, Montevideo hiriburuaren sortzaileetako bat, Paranán (j. 1682).
- 1888 – Mariano Jose Ibarguengoitia Zuloaga, bizkaitar apaiza, Karitateko Jesusen Zerbitzarien sortzailetako bat (j. 1815).
- 1912 – Jose Etxenagusia, Etxena, euskal herritar margolari akademizista, Erroman (j. 1844).
- 1920 – Tirso Lacalle, nafar gerrillaria (j. 1845).
- 1927 – Ebaristo Bustintza, Kirikiño, euskal idazlea (j. 1866).
- 1946 – Luis Orgaz, arabar militarra, Madrilen (j. 1881).
- 1964 – Pablo Arozena, nafar kaputxino, misiolari eta euskal idazlea (j. 1896).
- 1983 – Gregorio Blasco, euskal herritar futbolaria, Mexiko Hirian (j. 1909).
- 1990 – Ramon Olalkiaga, gipuzkoar futbolari eta ingeniaria, Madrilen (j. 1898).
- 2004 – Jean-Baptiste Intzegarai, euskal txirrindularia (j. 1908).
- 2014 –
- Louis Etxabe, lapurtar errugbilaria, Colayrac-Saint-Cirqen (j. 1934).
- Carlos París, bizkaitar filosofoa, idazlea eta prentsa-zutabegilea, Madrilen (j. 1925).
- 2015 – Joxe Arriaran, Arriaran II.a, euskal herritar pilotaria (j. 1926).
- 2018 – José Luis García Saiz, bizkaitar futbolaria, Santanderren (h. 2018).
Mundua
- 1030 – Gilen V.a Akitaniakoa, Poitiersko konde eta Akitaniako dukea (j. 969).
- 1580 – Henrike I.a Portugalgoa, Portugalgo erregea (j. 1512).
- 1606 – Guy Fawkes, ingeles azpikaria eta militarra (j. 1570).
- 1615 – Claudio Acquaviva, italiar jesulaguna, 5. Jesusen Lagundiko buruzagi nagusia (j. 1543).
- 1736 – Filippo Juvara, italiar arkitektoa (j. 1678).
- 1788 – Charles Edward Stuart, Erresuma Batuko eta Irlandako tronuen erregenahia (j. 1720).
- 1815 – Jose Félix Ribas, venezuelar independentista (j. 1775).
- 1821 – José Marchena, espainiar politiko liberala eta frantsestua (j. 1768).
- 1822 – Rudolf Schadow, alemaniar eskultorea (j. 1786).
- 1828 – Alexandros Ypsilantis, greziar politikari abertzalea (j. 1792).
- 1854 – Silvio Pellico, italiar idazlea (j. 1789).
- 1856 – Khedrub Gyatso, hamaikagarren Dalai Lama (j. 1838).
- 1865 – Hugh Falconer, eskoziar paleontologo, geologo eta botanikoa (j. 1808).
- 1866 – Friedrich Ruckert, alemaniar poeta (j. 1788).
- 1882 – James Spriggs Payne, Liberiako presidentea (j. 1819).
- 1888 – Joan Bosco, italiar apaiza, Salestarren Kongregazioaren sortzailea (j. 1815).
- 1891 – Ernest Meissonier, frantziar margolaria (j. 1815).
- 1907 – María del Pilar Maspons y Labrós, Kataluniako herri-kulturaren idazle, poeta eta nobelagilea (j. 1841).
- 1923 – José López Mendoza, gaztelar elizgizona (j. 1848).
- 1933 – John Galsworthy, ingeles idazlea, 1932ko Literaturako Nobel Saria (j. 1867).
- 1937 – Marguerite Audoux, frantziar eleberrigilea (j. 1863).
- 1944 – Jean Giraudoux, frantziar idazlea (j. 1882).
- 1949 – Carmelo Ballester, espainiar artzapezpikua, Gasteizko apezpikua izandakoa (j. 1881).
- 1954 – Edwin Howard Armstrong, estatubatuar ingeniari elektriko eta asmatzailea (j. 1890).
- 1955 – John Mott, estatubatuar ebanjelista, 1946ko Bakearen Nobel Saria (j. 1865).
- 1956 – A. A. Milne, ingeles idazlea, Winnie the Poohren sortzailea (j. 1882).
- 1972 – Mahendra Nepalgoa, Nepalgo erregea (j. 1920).
- 1973 –
- Ragnar Frisch, norvegiar ekonomialari eta estatistikaria, 1969ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1895).
- Jack MacGowran, irlandar zinema eta antzerkiko aktorea (j. 1918).
- Zoe Rosinach Pedrol, Espainiako lehen emakumea Farmazian doktorea (j. 1894).
- 1974 – Samuel Goldwyn, estatubatuar enpresaria eta zinema ekoizlea (j. 1879).
- 1987 – Yves Allégret, frantziar zinemagilea (j. 1907).
- 1994 – Pierre Boulle, frantziar idazlea (j. 1912).
- 1998 – Jaume Fuster, kataluniar idazlea (j. 1945).
- 2001 – Eileen Heckart, estatubatuar aktorea (j. 1919).
- 2006 –
- Ruairí Brugha, irlandar politikaria (j. 1917).
- Jason Sears, Rich kids on lsd taldeko abeslari originala (j. 1968).
- Moira Shearer, eskoziar dantzaria eta antzezlea (j. 1926).
- 2011 – Esperanza Parada Pedrosa, espainiar margolari errealista (j. 1928).
- 2012 – Dorothea Tanning, estatubatuar margolari, ilustratzaile, eskultore eta idazlea (j. 1910).
- 2013 – Rubén Bonifaz Nuño, mexikar humanista, poeta, itzultzailea, arte-kritikaria eta marrazkilaria (j. 1923).
- 2014 –
- Jaime Huélamo, espainiar txirrindularia (j. 1948).
- Abdirizak Haji Hussein, Somaliako lehen ministroa (j. 1924).
- Miklós Jancsó, hungariar zinema zuzendari eta gidoilaria (j. 1921).
- 2015 – Richard von Weizsäcker, Alemaniako presidentea (j. 1920).
- 2016 – Mere Broughton, zeelandaberritar hizkuntza aktibista eta sindikalista (j. 1936).
- 2018 – Leonid Kadeniuk, kosmonauta eta Ukrainako diputatu ohia, Sobietar Batasunaren osteko Ukrainako lehen kosmonauta (j. 1951).
- 2020 – Mary Higgins Clark, misteriozko eleberrien estatubatuar idazlea (j. 1927).
Jaiak eta urteurrenak
- Sehaska egutegiko izendegia: Markele.
- Jaiegunak: Nafarroako Lantz herriko inauteriak.
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2289
Multimedia: 31 January / Q2289
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
| Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
