Urtarrilaren 10
Urtarrilaren 10a gregoriotar egutegiaren urteko hamargarren eguna da. 355 egun falta dira urtea amaitzeko, 356 egun bisurteetan.
|
|
|
Gertaerak
Euskal Herria
- 1980 – ETAk Jesus Velasco Zuazola militarra hil zuen Gasteizen.
- 2011 – Euskadi Ta Askatasunak su-eten iraunkor, orokor eta egiaztagarria aldarrikatu zuen.[1]
- 2015 – Bilbon euskal presoen eskubideen aldeko manifestazioa egin zen, Sarek deituta.
Mundua
- K. a. 49 – Julio Zesarrek Rubikon ibaia zeharkatu eta Erromako Gerra Zibil handia hasi zen.
- 1917 – AEBetako Emakumeen Alderdi Nazionalak piketeak hasi zituen Etxe Zuriaren atarian emakumeen boto eskubidea eskatzeko.
- 1920 – Lehen Mundu Gerra ofizialki amaitu zen, Versaillesko Ituna indarrean sartzean.
- 1946 – Nazio Batuen Batzar Nagusia lehen aldiz elkartu zen Londresen.
- 1985 – Daniel Ortega Nikaraguako presidente izendatu zuten.
- 2008 – Kolonbiako FARC gerrillak bi bahitu askatu ditu: Clara Rojas eta Consuelo Gonzalez Perdomo.
- 2016 – Carles Puigdemont (Junts pel Sí) Kataluniako Generalitateko presidentea izendatua izan zen, CIUko bere alderdikide eta ordurarteko presidentea zen Artur Mas politikariaren ordez.
Arte eta kultura
Euskal Herria
Mundua
- 1924 – Cohn-Brandt-Cohn film konpainia (CBC) izenez aldatu zen, Columbia Pictures marka berriarekin.
- 1929 – Belgikako Le Vingtième Siècle egunkarian Tintinen lehen komikia argitaratu zen, Hergéren eskutik.
- 1983 – Jim Hensonek sortutako Fraggle Rock haurrentzako txotxongilo telesaila aireratzen hasi zen.
- 1992 – The Hand That Rocks the Cradle ("Sehaska Kulunkatzen Duen Eskua") filma estreinatu zen, Curtis Hansonek zuzendu eta Annabella Sciorra, Rebecca De Mornay, Ernie Hudson, Matt McCoy, Julianne Moore, John de Lancie, Kevin Skousen eta Madeline Zima aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
- 1863 – Londresko metroa inauguratu zen, Paddington eta Farringdon geltokien arteko linearekin.
Kirolak
Euskal Herria
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1737 – Baltasar Jaime Martínez de Compañón, nafar apaiza, Bogotako artzapezpikua (h. 1797).
- 1751 – Bertrand Dominique Joachim de Logras, Olhontzeko markesa, baxenafar aitoren semea (h. 1812).
- 1864 – Mariano Vilallonga, bizkaitar politikari, industrialari eta industria-ingeniaria (h. 1913).
- 1874 – Nicanor Mutiloa e Irurita, nafar elizgizona (h. 1946).
- 1883 – Maria Francisca Marcelina Camino Arregi, Maria Maestra, oriotar irakaslea (h. 1962).
- 1886 – Jose Gontzalo Zulaika, Aita Donostia, gipuzkoar apaiz, idazle eta musikari ospetsua (h. 1956).
- 1892 – Nicanor Narbarte, gipuzkoar kirolzale eta euskalzalea, euskal abizenei buruzko liburu baten idazlea (h. 1970).
- 1897 – Joaquina Eguaras, andaluziar hebraista eta arabista, Granadako Unibertsitateko lehenengo emakume irakaslea, Orbaizetan (h. 1981).
- 1900 – Juan Goyanarte, gipuzkoar argitaratzailea eta idazlea (h. 1967).
- 1902 – Manuel García Sesma, nafar irakaslea, idazlea, historiagilea eta poeta (h. 1991).
- 1903 – Enrique Txabarri, euskal belar hockey jokalaria (h. 1993).
- 1904 – Jesus Gartzia Leoz, nafar musikagilea (h. 1953).
- 1909 – Federico Ezkerra, euskal txirrindularia (h. 1986).
- 1917 – Jacinto Otxoa, nafar militante komunista (h. 1999).
- 1924 – Eduardo Txillida, donostiar eskultorea, euskal herritar eskultore famatuena (h. 2002).
- 1926 – Jesús Loroño, euskal txirrindularia (h. 1998).
- 1937 – Juan Antonio Rodríguez Duflox, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1938 - Francisco Esteban Aedo, bizkaitar futbolaria (h. 2015).
- 1939 – Ugutz Robles-Arangiz, euskal musikari, aktore eta kulturgilea (h. 2022).
- 1943 – Jose Manuel Agirre Eizagirre, Endañeta, gipuzkoar harri-jasotzaile ohia.
- 1945 – Francis Marmande, lapurtar musika-kritikari eta jazz musikaria.
- 1951 – Reyes Berruezo, nafar politikaria.
- 1956 – Zuriñe del Cerro, bizkaitar feminista aitzindaria (h. 2020).
- 1958 – Alfonso Etxegarai, Euskal Herriko deportatua.
- 1960 – Jesus Mari Lazkano, gipuzkoar margolaria.
- 1962 – Ana Elordi, bizkaitar aktorea.
- 1967 – Patxi Freytez, nafar aktorea.
- 1969 – Ana Urkiza, euskal idazlea eta itzultzailea.
- 1970 – David Martínez de Aguirre, arabar domingotar apaiza.
- 1971 – Íñigo de la Serna, kantabriar ingeniari eta politikaria, Santanderko alkate ohia eta Espainiako Sustapen Ministroa, Bilbon.
- 1973 – Iker Jiménez, gasteiztar kazetaria, esoterismoa, magia, natur gaindiko eta sasi-zientifiko gaiei buruzko saoiegatik ezaguna.
- 1974 – Mehdi Nebbou, lapurtar antzezlea.
- 1976 – Borja Sémper, PPko gipuzkoar politikaria.
- 1984 – Inaxio Perurena, euskal harri-jasotzailea.
- 1991 – Jon Etxaniz, bizkaitar futbolaria.
- 1994 –
- Malen Amenabar, bizkaitar bertsolaria eta artista.
- Iñigo Barrenetxea, bizkaitar futbolaria.
- Julen Itxaso, nafar futbolaria.
- 1995 – Mikel Arzalluz, gipuzkoar futbolaria.
- 1998 – Alazne Astorga, bizkaitar aktorea eta artista.
- 1999 – Natalia Lacunza, nafar abeslaria.
- 2000 – Jon Aldekoa, bizkaitar saskibaloi jokalaria.
Mundua
- 1480 – Margarita Austriakoa, Austriako artxidukesa, Austria eta Geronako printzesa eta Saboyako dukesa ezkontidea (h. 1530).
- 1635 – Alessandro Farnese, Parmako printzea, Nafarroako erregeordea (h. 1689).
- 1704 – Johann Jakob Haid, alemaniar grabatzaile, margolari eta liburu-argitaratzailea (h. 1767).
- 1745 – Isaac Titsingh, herbehereetar kirurgialari, jakintsu, agente komertzial eta enbaxadorea (h. 1812).
- 1760 – Johann Rudolf Zumsteeg, alemaniar musikagilea (h. 1802).
- 1769 – Michel Ney, frantziar mariskala, Elchingengo dukea eta Moskovako printzea (h. 1815).
- 1803 – Ludolf Camphausen, renaniar bankari eta politikaria (h. 1890).
- 1811 – Melchior Paul von Deschwanden, suitzar margolaria (h. 1881).
- 1834 – John Dalberg-Acton (Acton I. baroia), ingeles historialari, politikari eta idazlea (h. 1902).
- 1835 – Fukuzawa Yukichi, japoniar idazle, filosofo eta hezitzailea (h. 1901).
- 1843 – Frank James, estatubatuar soldadu, gerrilari, lapur eta gaizkilea (h. 1915).
- 1847 - Carolina de Cepeda, galiziar soprano dramatikoa, mendearen bigarren erdian bere generoko onenetakotzat hartua (h. 1910).
- 1865 - Mary Ingalls, estatubatuar idazlea (h. 1928).
- 1875 – Issai Schur, errusiar matematikaria (h. 1941).
- 1880 – Manuel Azaña, Espainiako Bigarren Errepublikako presidentea (1936-1939) (h. 1940).
- 1882 – Eugène Delporte, belgikar astronomoa (h. 1955).
- 1883 – Aleksei Nikolaievitx Tolstoi, errusiar idazlea (h. 1945).
- 1886 –
- Nadezhda Udaltsova, errusiar abangoardiako artista, margolari eta irakaslea (h. 1961).
- Roman von Ungern-Sternberg, errusiar jeneral antikomunista (h. 1921).
- 1887 – Robinson Jeffers, estatubatuar poeta (h. 1962).
- 1893 – Vicente Huidobro, txiletar idazlea (h. 1948).
- 1898 – Katharine Burr Blodgett, estatubatuar fisikari eta asmatzaile aitzindaria (h. 1979).
- 1900 – Raymond Régamey, frantziar teologoa eta arte-historialaria (h. 1996).
- 1903 – Barbara Hepworth, ingeles eskultorea (h. 1975).
- 1908 – Paul Henreid, estatubatuar zinema-aktore eta zuzendaria (h. 1992).
- 1912 – Juan Labat, Labat, argentinar pilotaria, xarean eta palan aditua (h. 2002).
- 1913 –
- Gustáv Husák, Txekoslovakiako presidentea (h. 1991).
- Bahi Ladgham, Tunisiako lehen ministroa (h. 1998).
- 1916 – Sune Bergström, suediar biokimikaria, 1982ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2004).
- 1918 – Arthur Chung, Guyanako lehenbiziko presidentea (h. 2008).
- 1920 –
- Rosella Hightower, estatubatuar osage etniako balet dantzaria eta zuzendaria (h. 2008).
- Roberto Marcelo Levingston, Argentinako presidentea (h. 2015).
- 1924 – Max Roach, estatubatuar bateria-jotzailea (h. 2007).
- 1927 –
- Megumu Tamura, japoniar futbolaria (h. 1986).
- Otto Stich, Suitzako presidentea (h. 2012).
- 1928 – Gonzalo Sobejano, espainiar poeta, kritiko literarioa eta Literatura irakaslea (h. 2019).
- 1933 – Yōko Mihara, japoniar aktorea, dantzaria eta pin-upa (h. 2013).
- 1934 – Leonid Kravtxuk, Ukrainako lehendabiziko presidentea (h. 2022).
- 1936 – Robert Woodrow Wilson, estatubatuar fisikaria, 1978ko Fisikako Nobel Saria.
- 1937 –
- Gianni Celati, italiar idazle, itzultzaile eta literatura kritikaria (h. 2022).
- Esmeralda Mallada, uruguaitar astronomo eta irakaslea.
- 1938 – Donald Knuth, konputazio zientzietako aditurik miretsienetariko bat.
- 1939 – Sal Mineo, estatubatuar aktorea (h. 1976).
- 1942 – Walter Hill, estatubatuar zinema zuzendari, gidoigile eta ekoizlea.
- 1943 –
- Jim Croce, estatubatuar rock eta folk abeslari eta egile abeslaria (h. 1973).
- Carmen Giménez Martín, espainiar arte-eraberritzailea.
- 1945 – Rod Stewart, ingeles kantautore eta musikaria.
- 1948 –
- Guillermo Montesinos, zinema, telebista eta antzerkiko espainiar aktorea.
- Bernard Thévenet, frantziar txirrindulari ohia.
- 1949 –
- George Foreman, estatubatuar boxeolari ohia, pisu astunen munduko txapelketa lortzeko inoiz borrokatu den boxeolari zaharrena.
- Linda Lovelace, estatubatuar aktore pornoa (h. 2002).
- 1953 – Pat Benatar, estatubatuar abeslaria.
- 1954 – Margarita Mariscal de Gante, espainiar politikaria eta legelaria.
- 1955 – Yasmina Khadra, aljeriar idazlea, frantsesez idazten duten arabiar idazle ezagunenetakoa.
- 1956 –
- Antonio Muñoz Molina, espainiar idazlea.
- Suso de Toro, galiziar idazlea.
- 1958 – Samira Said, marokoar-egiptoar pop abeslaria.
- 1959 – Alberto Irigoyen, euskal jatorriko uruguaiar idazlea.
- 1960 –
- Brian Cowen, Irlandako Errepublikako Taoiseach ohia.
- Claudia Losch, alemaniar atleta ohia, pisu-jaurtiketan aditua.
- 1961 – Encarna Salazar, espainiar ijito, flamenko eta pop abeslaria eta konpositorea, Azúcar Moreno bikoteko kidea.
- 1964 – Silvia Lazarte, nekazaritza boliviarreko buruzagi eta Kitxua jatorriko politikaria (h. 2020).
- 1965 – Hiroshi Hirakawa, japoniar futbolari ohia.
- 1971 – Ana Barbara, mexikar abeslari, konpositore, aktore, koreografo eta ekoizlea.
- 1972 – Gilles Tréhin, frantziar idazle eta artista.
- 1974 –
- Esther Ciganda, euskal estatubatuar irakasle, enpresaburu, euskararen sustatzaile eta podcast ostalaria.
- Juan Esposito-Garcia, argentinar-estatubatuar elizgizona.
- 1975 –
- Mònica López, meteorologoa eta telebistako aurkezlea.
- Marina Hands, frantziar aktorea.
- 1977 –
- Rafael Clavero, espainiar futbolaria.
- Michelle O'Neill, iparirlandar politikaria, Sinn Fein alderdiaren Ipar Irlandako burua.
- 1981 – Tamta, georgiar jatorriko greziar abeslaria.
- 1984 – Marta Ortega Pérez, espainiar enpresaburua.
- 1985 – Martiño Rivas, galiziar aktorea.
- 1989 – Yuki Sakai, japoniar futbolaria.
- 1990 – Stefano Lilipaly, indonesiar futbolaria.
- 1992 – Tania Fernández García, galiziar piraguista.
- 1994 – Faith Kipyegon, kenyar atleta, 1.500 metroko lasterketan aditua.
- 1996 – Tara Fares, irakiar modeloa (h. 2018).
- 1997 – Aimi Kunitake, japoniar futbolaria.
- 2000 – Desiet Kidane, eritrear txirrindularia (h. 2021).
- 2004 – Kaitlyn Maher, estatubatuar aktore eta umorista.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1686 – Gabriel Espartza Perez de Izurdiaga, nafar apaiza, Calahorrako eta La Calzadako apezpikua, Calahorran (j. 1606).
- 1824 – Felipe González Vallejo, arabar politikari eta lur-jabea (j. 1769).
- 1890 – Klaudio Otaegi, euskal idazlea (j. 1836).
- 1970 – Nicanor Narbarte, gipuzkoar kirolzale eta euskalzalea, euskal abizenei buruzko liburu baten idazlea (j. 1982).
- 1973 – Maria de las Mercedes Isasi, bizkaitar moja (j. 1900)
- 1976 – Pedro Ispizua, Bermeo eta Bilboko udal arkitektoa (j. 1895).
- 1982 – Florentzio Bustintza, euskal farmazialaria, zientzialaria eta unibertsitateko irakaslea, Madrilen (j. 1902).
- 2000 – Felisa Libano, bizkaitar nekazaria, pandero jotzailea eta dantzaria (j. 1917).
- 2007 – Ignacio Garate, bizkaitar futbolaria (j. 1929).
- 2009 – Julia Hermosilla Sagredo, bizkaitar anarko-sindikalista, milizianoa eta frankismoaren aurkako erresistentea (j. 1916).
- 2020 – Mikel Albisu Cuerno, bizkaitar aktorea (j. 1939).
- 2023 – Jorge Ballesteros, gipuzkoar kirol-tiratzaile eta Espainiako Polizia Nazionaleko poliziakidea, Madrilen (j. 1983).
Mundua
- 681 – Agaton, Aita santua.
- 976 – Joan I.a Tzimiskes, Bizantziar Inperioko enperadorea.
- 1218 – Hugo I.a Ziprekoa, Zipreko erregea (j. 1194/1195).
- 1276 – Gregorio X.a, Aita santua (j. c. 1210).
- 1322 – Pierre Auriol, frantziskotar filosofo eskolastiko eta teologoa (j. c. 1280).
- 1645 – William Laud, Ingalaterrako apezpiku anglikanoa (j. 1573).
- 1706 – Luisa Roldán, La Roldana, espainiar eskultore barrokoa (j. 1652).
- 1754 – Edward Cave, ingeles inprimatzaile eta argitaratzailea (j. 1691).
- 1778 – Lineo, suediar zientzialari eta naturalista (j. 1707).
- 1794 – Georg Forster, alemaniar naturalista, etnologo, bidaia idazle, kazetari eta iraultzailea (j. 1754).
- 1824 – Viktor Emanuel I.a Sardiniakoa, Sardiniako erregea (j. 1759).
- 1828 – François de Neufchâteau, konde François, frantziar idazle eta politikaria (j. 1750).
- 1833 – Adrien-Marie Legendre, frantziar matematikaria (j. 1752).
- 1855 – Mary Russell Mitford, ingeles idazle eta dramagilea (j. 1787).
- 1862 – Samuel Colt, estatubatuar enpresaburua, errebolberraren asmatzailea (j. 1814).
- 1904 – Jean-Léon Gérôme, frantziar margolaria eta eskultorea (j. 1824).
- 1910 – Frederik Vermehren, estilo errealista eta genero erretratua landu zituen danimarkar margolaria (j. 1823).
- 1913 – Ella Ewing, Missouriko emakume erraldoia, akromegaliaren ondorioz, 2,54 metro garai izatera heldu zen estatubatuar gizasemea (j. 1872).
- 1916 – Guido Baccelli, italiar sendagile eta politikaria (j. 1830).
- 1917 –
- Buffalo Bill, estatubatuar esploratzailea, bufalo ehiztaria eta ikuskizun antolatzailea (j. 1846).
- Maria da Cunha, portugaldar poeta eta kazetaria (j. 1862).
- 1922 – Ōkuma Shigenobu, Japoniako lehen ministroa (j. 1838).
- 1926 –
- Eino Leino, finlandiar poeta, eleberrigilea eta saiakera-idazlea (j. 1878).
- Mathias Mongenast, Luxenburgoko lehen ministroa (j. 1843).
- 1933 – Margaret Macdonald Mackintosh, eskoziar artista (j. 1865).
- 1935 – Virginie Demont-Breton, frantziar margolaria (j. 1859).
- 1941 –
- John Lavery, irlandar margolaria (j. 1856).
- Victorino Márquez Bustillos, Venezuelako presidentea (j. 1858).
- Issai Schur, errusiar matematikaria (j. 1875).
- 1949 –
- Erich Dagobert von Drygalski, alemaniar geografo, geofisikari, botaniko eta zientzialari polarra (j. 1865).
- Othon Friesz, frantziar margolaria eta diseinatzailea (j. 1879).
- 1950 – Ernest Poole, estatubatuar kazetari, eleberrigile eta antzerkigilea (j. 1890).
- 1951 – Sinclair Lewis, estatubatuar idazlea, 1930eko Literaturako Nobel saria (j. 1885).
- 1957 – Gabriela Mistral, eusko eta aimara jatorriko txiletar idazlea, 1945eko Literaturako Nobel Saria (j. 1889).
- 1961 – Dashiell Hammett, estatubatuar idazlea (j. 1894).
- 1966 – Nishizō Tsukahara, japoniar almirantea (j. 1887).
- 1967 – Charlotte Berend, alemaniar margolaria eta Berlineko Sezesioko partaidea (j. 1880).
- 1968 – Eben Dönges, hegoafrikar politikaria (j. 1898).
- 1970 – Charles Olson, abangoardiako estatubatuar olerkaria (j. 1910).
- 1971 – Coco Chanel, frantziar moda diseinatzailea (j. 1883).
- 1977 – Ruth Graves Wakefield, estatubatuar chefa (j. 1903).
- 1981 – Richard Boone, estatubatuar aktorea (j. 1917).
- 1984 – Souvanna Phouma, Laoseko Erresumako lehen ministroa (j. 1901).
- 1985 – Mary Kenneth Keller, estatubatuar hezitzaile katolikoa eta informatikan aitzindaria (j. 1913).
- 1986 – Jaroslav Seifert, txekiar poeta eta kazetaria, 1984ko Literaturako Nobel Saria (j. 1901).
- 1993 – Luther Gulick, estatubatuar kudeaketa aditua (j. 1892).
- 1997 – Alexander Robertus Todd, eskoziar biokimikaria, 1957ko Kimikako Nobel Saria (j. 1907).
- 2005 – Josefina Karlota Belgikakoa, Luxemburgoko dukesa handi ezkontidea (j. 1927).
- 2010 – Torbjørn Yggeseth, norvegiar eski-jauzilaria (j. 1934).
- 2011 – María Elena Walsh, argentinar poeta, idazle, kantautore, antzerkigile eta konpositorea (j. 1930).
- 2013 – Ba Mamadou Mbaré, Mauritaniako estatuburua (j. 1946).
- 2015 –
- Francesco Rosi, italiar zinemagilea (j. 1922).
- Robert Stone, estatubatuar idazlea (j. 1914).
- 2016 – David Bowie, ingeles abeslaria eta musikaria (j. 1947).
- 2017 –
- Leonard French, australiar artista, bere beirateengatik ezaguna (j. 1928).
- Roman Herzog, Alemaniako presidentea (j. 1934).
- Clare Hollingworth, britainiar kazetari eta gerra berriemailea (j. 1911).
- Oliver Smithies, britaniar genetikaria, 2007ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1925).
- 2019 – Theo Adam, alemaniar opera abeslaria, baxua (j. 1926).
- 2020 – Qabus Bin Said, Omango sultana (j. 1940).
- 2021 – Hubert Auriol, frantziar autoen eta motorren pilotua, hiru aldiz Dakar Rallyaren irabazle (j. 1952).
- 2022 – Herbert Achternbusch, alemaniar idazlea, aktorea eta zinema-zuzendaria (j. 1938).
- 2023 –
- Jeff Beck, blues zein rock musikako britainiar gitarra-jotzailea (j. 1944).
- Ireneo Jerusalemgoa, Jerusalemgo Eliza Ortodoxoko 140. patriarka (j. 1939).
- Konstantino II.a Greziakoa, Greziako erregea (j. 1940).
- 2024 – César Alierta, espainiar enpresaburua (j. 1945).
Jaiak eta urteurrenak
Sehaska egutegiko izendegia: Bihar eta Gilen.
Erreferentziak
- ↑ ETAren agiria[Betiko hautsitako esteka]
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2243
Multimedia: 10 January / Q2243
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
| Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
