Urtarrilaren 27
Urtarrilaren 27a gregoriotar egutegiaren urteko hogeita zazpigarren eguna da. 338 egun falta dira urtea amaitzeko, 339 egun bisurteetan.
|
|
|
Gertaerak
Euskal Herria
- 1979 – ETAk, Jesus Ulayar Liliaga Etxarri-Aranazeko alkate-ohia erail zuen.
- 1980 – ETAk Juan Manuel Roman Moreno polizia nazionala hil zuen Nafarroan.
- 1984 – Martina Maritorena 78 urteko iruindarra etxetik bota zuten eta Gazteluko plazan kanpaldia abiatu zuen. Otsailaren 2ra arte iraun zuen bertan, udaltzainek bertatik bidali zuten arte.
- 2009 – Eurite handiek uholdeak eragin zituzten Bilbo inguruan eta Araba nahiz Gipuzkoako hainbat ibaitan.
- 2011 – Euskal gehiengo sindikalak (LAB, ELA, EHNE, HIRU, ESK eta STEE-EILAS) greba orokorrerako deialdia egin zuten Hego Euskal Herrian pentsioen erreformaren kontra.
Mundua
- 1521 – Suleiman Handiak Damaskoko agintariaren matxinada zapuztu zuen.
- 1918 – Finlandiako Gerra Zibileko lehen borrokak.
- 1931 – Frantzian, Pierre Laval lehen ministro izendatu zuten.
- 1945 – Armada Gorriak Auschwitz kontzentrazio esparrua askatu zuen.
- 1973 –
- Parisko bake hitzarmenek Vietnamgo gerrari amaiera eman zioten.
- 16 urteko Rita Lloyd neskato beltza hil zuen New Yorkeko Poliziak. Ez zuten inor auzipetu hilketagatik.
- 2013 – 231 pertsona hil ziren Brasilgo Santa Maria hiriko dantzaleku batean izandako sutean. Dantzalekuak ez zituen berrituak jarduera lizentzia eta suteen kontrako plana.
Arte eta kultura
Euskal Herria
- 1945 – La eterna canción (euskaraz: Betiko abestia), Pablo Sorozabalren musika eta Luis Fernández Sevillaren libretoa duen zarzuela estreinatu zen Bartzelonako Principal Palacio antzokian.
- 2009 – Bilbon Deustuko Unibertsitateko liburutegia inauguratu zen.
Mundua
- 1927 – CBS estatubatuar irrati katea lehenbiziko aldiz aireratu zen.
- 1939 – Jesse James filma estreinatu en, Henry Kingek zuzendu eta Tyrone Power, Henry Fonda, Nancy Kelly eta Randolph Scott aktoreek antzeztu zuten.
- 1993 – Les Visiteurs ("Bisitariak") filma estreinatu zen, Jean-Marie Poirék zuzendu eta Christian Clavier, Jean Reno, Valérie Lemercier eta Christian Bujeau aktoreek antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
- 1888 – National Geographic Society sortu zen Washingtonen, ezagutza geografikoak zabaltzeko.
Kirolak
Euskal Herria
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1804 – Juan Antonio Zaratiegi, nafar militarra (h. 1869).
- 1806 – Juan Crisostomo de Arriaga, bilbotar konpositorea (h. 1826).
- 1879 – Fermin Imaz, donostiar bertsolaria eta bertso-jartzailea (h. 1929).
- 1883 – Jose Olaizola, Ereslari, euskal musikagile eta idazlea (h. 1969).
- 1894 –
- Manuel Carrasco, euskal herritar futbolaria.
- Juan de Landa, gipuzkoar abeslari eta aktorea (h. 1968).
- 1907 – Juan Arana, Loramendi, frai Joakin Bedoña, gipuzkoar elizgizona eta euskal olerkaria (h. 1933).
- 1922 – Jesus Maria Alkain, euskal herritar ekonomialari eta politikaria, Donostiako alkatea (h. 2001).
- 1930 – Periko Solabarria, bizkaitar apaiza eta ezker abertzaleko politikaria (h. 2015).
- 1931 –
- Jesús Lasterra, nafar margolari eta grabatzailea, Madrilen (h. 1994).
- Angel Sertutxa, bizkaitar futbolaria (h. 2019).
- 1935 – Léon Pressouyre, lapurtar historialaria, Erdi Aroko artean aditua (h. 2009).
- 1938 – Francis Darizcuren, lapurtar musikaria.
- 1940 – Fernando Ansola, euskal herritar futbolaria (h. 1986).
- 1949 – Montxo Armendariz, nafar zinema zuzendari, gidoigile eta dokumentalgilea.
- 1960 – Arantza Campos, gipuzkoar filosofoa, EHUn irakaslea.
- 1965 – Jon Mikel Udakiola, gipuzkoar marrazkilaria.
- 1969 – Ana Morales, bizkaitar idazle, itzultzaile eta interpretari euskalduna eta feminista.
- 1970 – Patricia Ruiz de Irizar, nafar farmazialaria eta kooperantea.
- 1973 – Arantza Portabales, gipuzkoar-galiziar idazlea, galizieraz nahiz gaztelaniaz idazten duena.
- 1982 – Thierry Harizmendi, baxenafar pilotaria.
- 1987 – Óscar Vega Salinas, nafar futbolaria.
- 1996 – Adur Etxezarreta, nafar alpetar eskiatzailea.
- 2001 – Imanol Baz, arabar futbolaria.
- 2003 – Hugo Rincón, nafar futbolaria.
Mundua
- 1242 – Santa Margarita Hungariakoa, Predikarien Ordenako moja.
- 1571 – Abbas I.a Persiakoa, Persiako xah (h. 1629).
- 1615 – Nicolas Fouquet, frantziar estatu-politikaria, Luis XIV.a erregearen finantza-superintendentea, idazlea eta mezenasa (h. 1680).
- 1687 – Balthasar Neumann, alemaniar arkitekto eta artilleria militarreko ingeniaria (h. 1753).
- 1756 – Wolfgang Amadeus Mozart, austriar musikaria (h. 1791).
- 1775 – Friedrich Schelling, alemaniar filosofoa (h. 1854).
- 1805 – Samuel Palmer, ingeles paisaia-margolari, grabatzaile eta idazlea (h. 1881).
- 1808 – David Friedrich Strauss, alemaniar filosofo eta teologoa (h. 1874).
- 1814 – Eugène Viollet-le-Duc, frantziar arkitektoa eta teorialaria (h. 1879).
- 1820 – Juan Crisóstomo Falcón, Venezuelako presidentea (h. 1870).
- 1823 – Édouard Lalo, frantziar musikagilea (h. 1892).
- 1824 – Jozef Israëls, Hagako Eskolako herbeheretar margolaria (h. 1911).
- 1826 – Mikhail Saltikov-Shchedrin, errusiar idazlea (h. 1889).
- 1831 – Jean Dorey, normandieraz idazten zuen jerseytar idazlea (h. 1872).
- 1832 – Lewis Carroll, ingeles idazle, matematikari eta argazkilaria (h. 1898).
- 1836 – Leopold von Sacher-Masoch, austriar alemanezko idazlea (h. 1895).
- 1841 – Arkhip Kuindzhi, errusiar margolaria (h. 1910).
- 1844 – Giacomo Di Chirico, italiar margolaria (h. 1883).
- 1850 –
- John Collier, ingeles idazle eta margolaria (h. 1934).
- Marie Fillunger, austriar soprano abeslaria eta ahots-irakaslea (h. 1930).
- 1859 –
- Gilen II.a Alemaniakoa, Alemaniako azken enperadorea (Kaiser) eta Prusiako azken erregea (h. 1941).
- Pavel Miliukov, errusiar politikaria, Alderdi Konstituzionalista Demokrataren buruzagia eta ideologo nagusia (h. 1943).
- 1861 – Moritz Jursitzky, austriar-silesiar idazlea (h. 1936).
- 1883 – Seán Mac Diarmada, irlandar errepublikarra, 1916ko Pazko Matxinadako buruzagietako bat eta Irlandako Errepublikaren Aldarrikapenaren zazpi sinatzaileetako bat (h. 1916).
- 1885 – Jerome Kern, estatubatuar musikagilea (h. 1945).
- 1896 – Agustín Muñoz Grandes, espainiar militar eta politikaria, Espainiako Gerra Zibilean Nafarroako II. Brigadaren agintaria (h. 1970).
- 1902 – Margaret Mayall, estatubatuar astronomoa (h. 1995).
- 1903 – John Carew Eccles, australiar neurologoa, 1963ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1997).
- 1910 –
- Félix Candela, espainiar-mexikar arkitekto eta ingeniaria, egitura paraboloide hiperbolikoak sortzeagatik ezaguna (h. 1997).
- Edvard Kardelj, esloveniar politiko eta publizista komunista (h. 1979).
- 1916 – Stjepan Filipović, kroaziar partisanoa, Jugoslaviako heroi nazional izendatua (h. 1942).
- 1918 – Antonín Mrkos, txekoslovakiar astronomoa (h. 1996).
- 1921 –
- Georges Mathieu, frantziar margolaria (h. 2012).
- Donna Reed, estatubatuar aktorea (h. 1986).
- 1922 – Jean Amado, frantziar eskultorea (h. 1995).
- 1926 – Ingrid Thulin, suediar antzezlea (h. 2004).
- 1928 –
- Xhanfise Keko, albaniar zinema zuzendaria (h. 2007).
- Hans Modrow, Alemania Errepublika Demokratikoko lehen ministroa (h. 2023).
- 1931 – Mordecai Richler, quebectar idazlea (h. 2001).
- 1932 –
- Rimma Kazakova, erruso-sobietar poeta, sobietar garaiko hainbat herri abesti idazteagatik ezaguna (h. 2008).
- Boris Shakhlin, ukrainar gimnasta (h. 2008).
- 1934 –
- Raymond Boudon, frantziar soziologoa, frantziako soziologo garrantzitsuenetakoa (h. 2013).
- Édith Cresson, Frantziako Lehen Ministro ohia.
- Federico Mayor Zaragoza, espainiar zientzialari eta politikaria.
- 1936 –
- Barry Barish, estatubatuar fisikaria da. 2017ko Fisikako Nobel Saria.
- Samuel C. C. Ting, estatubatuar fisikaria, 1976ko Fisikako Nobel Saria.
- 1939 – W. John Hutchins, ingeles hizkuntzalari eta informatikaria, itzulpen automatikoan espezializatua (h. 2021).
- 1940 – Bernd Jentzsch, alemaniar idazlea.
- 1941 – Beatrice Tinsley, britainiar-zeelandaberritar kosmologoa eta astronomoa (h. 1981).
- 1942 –
- Tasuko Honjo, japoniar immunologoa, 2018ko Medikuntzako Nobel Saria.
- Yolanda Lins d'Augsburg Rodrigues, brasildar eskultore, margolari eta diseinatzailea.
- 1944 –
- Mairead Corrigan, irlandar bakezalea, 1976ko Bakearen Nobel Saria.
- Nick Mason, britainiar bateria-jotzailea, Pink Floyd taldeko sortzaileetako bat.
- 1945 – Jules Ajodhia, surinamdar politikaria (h. 2024).
- 1948 – Mikhail Barixnikov, errusiar dantzari eta koreografoa.
- 1953 –
- Mazarópi, brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- Enrique Martínez Heredia, espainiar txirrindulari ohia.
- 1955 – Milagros Pérez Oliva, espainiar kazetaria, idazlea eta unibertsitate-irakaslea.
- 1957 –
- Frank Miller, estatubatuar komiki marrazkigile eta zinema gidoigilea.
- Carmen Orellana, Espainiako lehen emakumea ingurumen zaindari/basozain plaza lortzen.
- 1960 –
- Phil Cunningham, eskoziar folk musikari eta musikagilea.
- Samia Suluhu, Tanzaniako presidentea, herrialdearen historiako lehenengo emakume lehendakaria.
- 1962 – Anselmo Fuerte, espainiar txirrindulari ohia.
- 1964 – Bridget Fonda, estatubatuar aktorea.
- 1965 –
- Alan Cumming, eskoziar zinema, telebista eta antzerkiko aktorea.
- Frans Maassen, herbeheretar txirrindulari ohia.
- 1969 – Patton Oswalt, estatubatuar aktore eta umorista.
- 1972 – Keith Wood, irlandar errugbi jokalari ohia.
- 1974 – Ole Einar Bjørndalen, Biatloiaren erregea, norvegiar biatleta ohia.
- 1979 –
- Naoshi Nakamura, japoniar futbolari ohia.
- Rosamund Pike, ingeles aktorea.
- 1980 – Marat Safin, tatariar jatorrizko errusiar tenislari ohia.
- 1982 – Ernest Urtasun, kataluniar politikari, diplomatikari eta ekonomialaria.
- 1985 – Teodoro García Egea, espainiar politikaria.
- 1986 –
- Fabián Orellana, txiletar futbolaria.
- Abigail Pereira, uruguaitar aktore, vedette, abeslari eta dantzari transgeneroa.
- 1989 – Fiorella Migliore, paraguaitar modeloa, aktorea eta telebista aurkezlea.
- 1991 – Raúl Lizoain, nafar-kanariar futbolaria.
- 1993 – Nyakim Gatwech, etiopiar modeloa.
- 1994 – Georgina Rodríguez, espainiar eta argentinar enpresaburua eta modeloa.
- 1997 – Brigitte García, ekuadortar erizain eta politikaria (h. 2024).
- 2001 – Eva Navarro, espainiar futbolaria.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1820 – Francisco Antonio Javier Gardoki, bizkaitar politikaria eta kardinala, Erroman (j. 1747).
- 1837 – Jose Maria Fagoaga, gipuzkoar matxinatua eta konspiratzailea, Mexikoko independentziaren alde borrokatu zuena, Mexiko Hirian (j. 1764).
- 1909 – Aniceto Lagarde, nafar margolari eta ingeniaria (j. 1832).
- 1915 – Santiago Arrillaga, gipuzkoar musikagilea, Kalifornian (j. 1847).
- 1917 – Eusebio Ollo, nafar farmazialaria (j. 1838).
- 1926 – Nicolás Castaño Capetillo, bizkaitar bankari eta azukre-enpresaria (j. 1836).
- 1940 – Gorgonio Renteria, politikari jeltzalea eta euskal idazlea (j. 1868).
- 1949 – Javier Martínez de Morentin, euskal ugazaba eta politikaria, Sorian (j. 1887).
- 1960 – Gabriel Castagnet, lapurtar politikaria, Baionako alkatea (j. 1886).
- 1982 – Nemesio Etxaniz, idazlea eta azkoitiar apaiza (j. 1899).
- 1997 – Daniel Txopitea, euskal herritar margolaria eta eskultorea (j. 1950).
- 2007 – Jose Luis Robles, Bilboko alkatea (j. 1934).
- 2008 – Maria Antonia Uzkudun, gipuzkoar erraketista (j. 1927)
- 2015 –
- Pierre Hernandez, lapurtar boxeolari amateurra (j. 1928).
- Pilar Prieto Rubio, 111 urte eta 59 egun bizi izandako Euskal Herritarra, Palentzian (j. 1903).
- 2023 – Euken Ostolaza, gipuzkoar kontratenorea, Parisen (j. 1961).
Mundua
- 98 – Nerva, Erromatar enperadorea (j. 35).
- 457 – Martziano, Ekialdeko Inperio Erromatarreko agintaria.
- 672 – Vitaliano, Aita santua.
- 847 – Sergio II.a, Aita santua.
- 1062 – Adelaida Hungariakoa, Andres I.a Hungariakoa eta Anastasia Kievekoaren alaba bakarra (j. c. 1040).
- 1311 – Külüg Khan, Yuan dinastiako hirugarren enperadorea (j. 1281).
- 1336 – Alfontso IV.a Aragoikoa, Sardinia, Aragoi eta Valentziako errege eta Bartzelonako kondea (j. 1299).
- 1490 – Ashikaga Yoshimasa, Ashikaga shogunerriko zortzigarren shoguna (j. 1435).
- 1540 – Angela Merici, italiar erlijiosoa, Urtsulatarren ordenaren sortzaileetako bat (j. 1474).
- 1556 – Humayun, Indiako Mogol Inperioaren bigarren gobernatzailea (j. 1508).
- 1596 – Francis Drake, britainiar esploratzaile, itsasgizon eta pirata (j. 1540).
- 1651 – Abraham Bloemaert, herbeheretar margolaria (j. 1564).
- 1655 – Fernando de Andrade, galiziar noble eta elizgizona (j. 1579).
- 1699 – William Temple, ingeles diplomatikoa eta idazlea (j. 1628).
- 1802 – Johann Rudolf Zumsteeg, alemaniar musikagilea (j. 1760).
- 1814 – Johann Gottlieb Fichte, alemaniar filosofoa (j. 1762).
- 1836 – Begum Sumru, Indiako politikari eta agintari militarra, Sardhana printzerriko nagusia (j. c. 1753).
- 1844 – Charles Nodier, frantziar idazlea (j. 1780).
- 1850 – Johann Gottfried Schadow, alemaniar eskultorea (j. 1764).
- 1851 – John James Audubon, frantziar ornitologo, naturalista eta margolaria (j. 1785).
- 1864 – Leo von Klenze, Neoklasizismo garaiko alemaniar arkitekto, margolari eta idazlea (j. 1784).
- 1865 – Antonieta de Bèucaire, okzitaniar idazlea (j. 1840).
- 1873 – Adam Sedgwick, britainiar geologoa, geologia modernoaren sortzaileetako bat (j. 1785).
- 1887 – Karl August Friedrich Mahn, alemaniar erromanista eta euskalaria (j. 1802).
- 1891 – Jervis McEntee, estatubatuar margolaria (j. 1828).
- 1896 – Enric d'Ossó, espainiar apaiza, santu izendatua, Jesusen Teresaren Lagundiko Ahizpen Kongregazioaren sortzailea (j. 1840).
- 1901 – Giuseppe Verdi, italiar musikaria (j. 1813).
- 1919 – Endre Ady, hungariar olerkari eta kazetaria (j. 1877).
- 1922 –
- Nellie Bly, estatubatuar kazetaria (j. 1864).
- Giovanni Verga, italiar idazlea (j. 1840).
- 1938 – Amada García Rodríguez, galiziar militante komunista, fusilatua (j. 1909).
- 1940 – Isaac Babel, errusiar idazlea (j. 1894).
- 1950 –
- Augusto d'Halmar, txiletar poeta, eleberrigilea eta diplomatikoa (j. 1882).
- Constancia de la Mora, espainiar aristokrata eta komunista (j. 1906).
- 1951 – Carl Gustaf Emil Mannerheim, Finlandiako presidentea (j. 1867).
- 1966 – Víctor Català, kataluniar eleberrigilea (j. 1869).
- 1967an, Apollo 1 misioaren hegaldi aurreko proba batean:
- Roger B. Chaffee, estatubatuar astronauta (j. 1935).
- Virgil Ivan Grissom, estatubatuar pilotu eta astronauta (j. 1926).
- Edward White, estatubatuar astronauta (j. 1930).
- 1970 – Erich Heckel, alemaniar margolari eta grabatzailea (j. 1883).
- 1971 – Jacobo Árbenz, Guatemalako presidentea (j. 1913).
- 1972 – Mahalia Jackson, Gospel musikaren erregina, estatubatuar gospel abeslari eta eskubide zibilen aldeko ekintzailea (j. 1911).
- 1979 – Victoria Ocampo, argentinar idazlea, itzultzailea, saiakeragilea, intelektuala, editorea eta filantropoa (j. 1890).
- 1983 – Louis de Funès, frantziar aktorea (j. 1914).
- 1986 – Lilli Palmer, alemaniar aktorea (j. 1914).
- 1987 – Norman McLaren, kanadar zinema-zuzendaria (j. 1914).
- 1995 – Jean Tardieu, frantziar poeta eta antzerkigilea (j. 1903).
- 1999 –
- Pat Bieter, estatubatuar politikari eta irakaslea, Boiseko Unibertsitatean Basque studies programaren bultzatzailea (j. 1930).
- Gonzalo Torrente Ballester, espainiar eleberrigilea (j. 1910).
- 2000 – Vicente Lozano López, espainiar ekonomialaria, Bilboko Unibertsitatearen bigarren errektorea (j. 1916).
- 2001 –
- Pedro Carrasco, espainiar boxeolaria (j. 1943).
- Maria Jose Belgikakoa, Italiako erregina ezkontidea (j. 1906).
- 2002 –
- Wafa Idris, Palestinar gatazkako lehen emakumezko bonba-jartzaile suizida (j. 1975).
- Mari Carmen Prendes, espainiar aktorea (j. 1906).
- 2003 – Henryk Jabłoński, Poloniako estatuburua (j. 1909).
- 2004 – Felipe Ruiz Martín, espainiar historialaria, Euskal Herriko Unibertsitateak honoris causa doktore izendatua (j. 1915).
- 2006 –
- Chris Heunis, Hegoafrikako jarduneko presidentea (j. 1927).
- Johannes Rau, Alemaniako presidentea (j. 1931).
- 2008 –
- Walter Luyten, flandiar politikaria, Flandriako abertzaletasunaren berpiztailetzat joa (j. 1934).
- Suharto, Indonesiako bigarren presidentea (j. 1921).
- 2009 – John Updike, estatubatuar idazlea (j. 1932).
- 2010 –
- Marian Grześczak, poloniar poeta, idazle eta kritiko literarioa (j. 1934).
- Ruben Kruger, hegoafrikar errugbilaria (j. 1970).
- Jerome David Salinger, estatubatuar idazlea (j. 1919).
- Howard Zinn, estatubatuar historialari sozial eta politologoa (j. 1922).
- 2014 – Pete Seeger, estatubatuar kantaria eta musikagilea, folk musikako aitzindaria (j. 1919).
- 2015 –
- Yves Chauvin, frantziar kimikari eta unibertsitate-irakaslea, 2005eko Kimikako Nobel Saria (j. 1930).
- Suzana de Moraes, brasildar aktore, zinemagile eta zuzendaria (j. 1940).
- Charles Hard Townes, estatubatuar fisikaria, 1964ko Fisikako Nobel Saria (j. 1915).
- 2016 – Carlos Loyzaga, euskal jatorriko filipinar saskibaloi jokalaria (j. 1930).
- 2017 – Emmanuelle Riva, frantziar aktorea (j. 1927).
- 2018 – Mort Walker, estatubatuar komikigilea (j. 1923).
- 2021 –
- Goddess Bunny, estatubatuar artista, drag queen, aktore eta modeloa (j. 1960).
- Cloris Leachman, estatubatuar aktorea (j. 1926).
- 2022 – René de Obaldia, frantziar idazlea (j. 1918).
- 2024 – Sreela Majumdar, indiar aktorea (j. 1958 edo 1959).
Jaiak eta urteurrenak
- Holokaustoaren Biktimak Oroitzeko Nazioarteko Eguna.
- Sehaska egutegiko izendegia: Anjele eta Gotzone.
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2284
Multimedia: 27 January / Q2284
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
| Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
