Martxoaren 16
Martxoaren 16a gregoriotar egutegiaren urteko hirurogeita hamabosgarren eguna da, 76.a bisurteetan. 290 egun falta dira urtea amaitzeko.
|
|
|
Gertaerak
Euskal Herria
- 1177 – Henrike II.a Ingalaterrakoaren laudoa Nafarroa eta Gaztelaren arteko mugak zehazten dituena.
- 1540 – “Sorginkeria” egotzita 69 otsagabiar epaitu zituen publikoki Inkisizioak Iruñean. Penitentzia aplikatu zieten autofede deituriko ekitaldi jendetsuan. Gabriel del Monte Mayor juduzalekeria egotzita exekutatua izan zen.
- 1972 – Poliziak Jon Goikoetxea ETAko kidea hil zuen Elizondon.
- 1978 – ETAk Esteban Beldarrain Madariaga Bilboko udaleko alkateordea erail zuen.
- 1979 – ETAk Jose Maria Maderal Oleaga zibila erail zuen Bilbon.
- 1989 – Portugaleten emakume gazte bati eraso egin, zigarro batekin besoa erre eta eskuineko hankan GAL siglak markatu zizkioten.
- 2010 – ETAk jendarme bat hil zuen ustekabeko tiroketa batean Paristik gertu.
- 2015 – Gasteizko autobus geltokia inauguratu zen.
Mundua
- K. a. 597 – Babiloniarrek Jerusalem hartu zuten eta Jehoiachin-en ordez Zedekiah egin zuten errege.
- 1802 – AEBtan West Pointeko akademia militarra sortu zuten
- 1935 – Adolf Hitlerrek Versaillesko Itunaren haustura iragarri zuen Wehrmacht-aren sorrerarekin (Alemania naziko indar armatuak).
- 1939 – Espainiako Estatu Ministerioaren Propaganda Idazkariordetzaren idazki ofizial baten bidez, zentsura ezarri zen gaztelania ez ziren hizkuntzentzat, euskararentzat tartean. Aginduan “hizkuntza erregionalak” debekatu behar zirela zioen.
- 1968 – Estatu Batuetako Armadako unitate militar batek Mỹ Laiko sarraskian 504 lagun hil zituen.
- 1988 – Halabjako eraso kimikoa gertatu zen, gutxienez 5.000 hildako inguru eragin zituena.
- 1988 – Milltown hilerriko erasoa: Belfast hiriko Milltown hilerrian, UDA talde paramilitar loialistako Michael Stone kideak hiru pertsona hil eta 60 zauritu zituen.
Arte eta kultura
Euskal Herria
- 1871 – Marina, Emilio Arrieta nafar konposatzailearen musika eta Francisco Camprodónen eta Miguel Ramos Carriónen libretoa duen zarzuela estreinatu zen Madrilgo Errege Antzokian.
- 2013ko Arabako Bertsolari Txapelketaren finala Oihane Pereak irabazi zuen, hirugarren aldiz.
Mundua
- 1956 – The Searchers ("Bilatzaileak") filma estreinatu zen, John Fordek zuzendu eta John Wayne, Jeffrey Hunter, Vera Miles, Ward Bond eta Natalie Wood aktoreek antzeztu zutelarik.
- 1979 – The China Syndrome ("Txinako Sindromea") filma estreinatu zen, James Bridgesek zuzendu eta Jane Fonda, Jack Lemmon eta Michael Douglas aktoreek antzeztu zutelarik.
- 1990 – Lord of the Flies ("Eulien Jauna") filma estreinatu zen, William Golding idazlearen izen berdineko Lord of the Flies eleberrian oinarritua zegoelarik.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
Kirolak
Euskal Herria
Mundua
- 2013 – Galesko errugbi selekzioak 2013ko Sei Nazioen Txapelketa irabazi zuen.
- 2019ko Sei Nazioen Txapelketa: Galesek bere 27. txapelketa eskuratu zuen eta partida guztiak irabazi zituenez Slam nagusia eta Koroa hirukoitza ere bai.
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1754 – Manuel Enparan, gipuzkoar noble eta kapitaina (h. 1801).
- 1880 – Felix Garcia Larratxe, nafar farmazialari eta politikari abertzalea (h. 1962).
- 1895 – Jose Markiegi, euskal idazle eta itzultzailea (h. 1936).
- 1908 – Kastora Irigoien, bizkaitar panderojolea (h. 1994).
- 1912 –
- Ziriako Andonegi, Kuireka, gipuzkoar jostuna eta euskal idazlea (h. 1982).
- Jose Iraragorri, Chato, euskal herritar futbolaria (h. 1983).
- Sabicas, nafar flamenko gitarrajolea (h. 1990).
- 1913 – Ramón Lekuona, gipuzkoar futbolaria (h. 1999).
- 1922 – Benita Uribarrena, PCEko bizkaitar militantea eta Emakume Antifrankisten Espainiako Batasuneko ekintzailea (h. 2011).
- 1924 – María Franciska Dapena Rico, palentziar- bizkaitar artista, margolaria eta idazlea, Barruelo de Santullánen (h. 1995).
- 1930 – Marcel Queheille, zuberoar txirrindularia (h. 2021).
- 1933 – Alatz Robles-Arangiz, euskal idazlea.
- 1934 – Jose Maria Maguregi, Magu, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. 2013).
- 1946 –
- Patxi Izko, nafar enpresaburua, Osasunako presidentea (h. 2023).
- José Antonio Santamaría, gipuzkoar futbolari eta ostalaritza-enpresaburua (h. 1993).
- Carlos Trevilla, bizkaitar sindikalista.
- 1953 – Xabier Jose Loidi, bizkaitar ikertzaile, botanikari, pteridologo eta EHUko irakaslea.
- 1959 – Elisa Rueda, bizkaitar irakaslea, poeta eta aktorea.
- 1960 – Agustin Mujika, Takolo, euskal pailazoa.
- 1968 – Eneko Agirre, EHUko gipuzkoar irakaslea, Ixa Taldeko kidea eta HiTZ zentroko zuzendaria.
- 1975 – Unai Aranzadi, bizkaitar kazetari eta zinegilea.
- 1976 – Aiora Errenteria, bizkaitar abeslari, kantagile eta irakaslea, Zea Mays taldeko kidea.
- 1980 – Adela Úcar, euskal herritar kazetaria.
- 1986 –
- Ricardo de Burgos, bizkaitar futbol arbitroa.
- Héctor González, bizkaitar txirrindularia.
- 1990 – Nagua Alba, gipuzkoar politikaria, Ahal Dugu alderdiko Euskadiko idazkari nagusia.
- 1991 – Beatriz Chivite, nafar idazlea.
- 1992 – Mikel Iturria, gipuzkoar txirrindularia.
- 1995 – Adrián Vallés Iñarrea, nafar atleta, pertika jauzian aditua.
- 2004 - Ieltxu Garcia, bizkaitar futbolaria.
Mundua
- 1445 – Johann Geiler von Kaysersberg, alemaniar sermolaria eta apaiza (h. 1510).
- 1478 – Francisco Pizarro, espainiar konkistatzailea (h. 1541).
- 1568 – Juan Martínez Montañés, Pizkundeko eta Barrokoko espainiar eskultorea (h. 1649).
- 1627 – Sarah Wildes, Salemgo sorginkeria prozesuan sorginkeriagatik exekutatu zuten emakumea (h. 1692).
- 1687 – Sofia Dorotea Hannoverkoa, Prusiako Erresumako erregina ezkontidea (h. 1757).
- 1743 – Claude-Anne de Rouvroy de Saint Simon, frantziar militar eta politikaria (h. 1819).
- 1750 – Caroline Lucretia Herschel, alemaniar astronomoa (h. 1848).
- 1751 – James Madison, Ameriketako Estatu Batuetako laugarren presidentea (h. 1836).
- 1771 – Antoine-Jean Gros, frantziar margolaria (h. 1835).
- 1774 – Matthew Flinders, ingeles itsasgizon eta esploratzaile ingelesa (h. 1814).
- 1789 – Georg Simon Ohm, alemaniar fisikaria, Ohm-en legearen sortzailea (h. 1854).
- 1794 – Ami Boué, austriar geologoa (h. 1881).
- 1799 – Anna Atkins, ingeles botanikari eta argazkilaria (h. 1871).
- 1813 – Gaëtan de Rochebouët, Frantziako lehen ministroa (h. 1899).
- 1822 – Rosa Bonheur, frantziar margolari eta eskultorea, animaliak erretratatzen aditua (h. 1899).
- 1825 – Camilo Castelo Branco, portugaldear idazlea (h. 1890).
- 1839 –
- Sully Prudhomme, frantziar poeta, 1901eko Literaturako Nobel Saria (h. 1907).
- John Butler Yeats, irlandar margolaria (h. 1922).
- 1846 – Gösta Mittag-Leffler, suediar matematikaria (h. 1927).
- 1851 – Martinus Beijerinck, herbeherar botanikaria eta zitopatologoa (h. 1931).
- 1856 – Luis-Napoleon Bonaparte, Frantziako printze inperiala (h. 1879).
- 1859 – Aleksandr Stepanovitx Popov, errusiar fisikaria eta ingeniaria (h. 1906).
- 1865 – Carme Karr i Alfonsetti, kataluniar kazetari, idazle, musikologo eta publizista feminista eta bakezalea (h. 1943).
- 1874 – Frédéric François-Marsal, Frantziako lehen ministroa (h. 1958).
- 1878 – Clemens August Graf von Galen, alemaniar kardinala (h. 1946).
- 1891 – Alfonsina Strada, italiar txirrindularia, Lonbardiako Giroa bukatu zuen lehenengo emakumea (h. 1959).
- 1892 – César Vallejo, perutar poeta, Hego Ameriketako literaturako poeta nagusietakoa (h. 1938).
- 1895 – Ernest Labrousse, frantziar historialaria, historia ekonomiko eta sozialean espezializatua (h. 1988).
- 1903 – Henri Lhote, frantziar etnologo eta esploratzailea (h. 1991).
- 1906 – Francisco Ayala, espaniar idazlea (h. 2009).
- 1908 – Robert Rossen, estatubatuar gidoigile eta zinemagilea (h. 1966).
- 1911 –
- Pierre Harmel, Belgikako 40. lehen ministroa (h. 2009).
- Josef Mengele, Heriotzaren aingerua, alemaniar gerra kriminal nazia (h. 1979).
- 1914 – William Westmoreland, estatubatuar jenerala (h. 2005).
- 1915 – Kunihiko Kodaira, japoniar matematikaria (h. 1997).
- 1916 – Mercedes McCambridge, estatubatuar aktorea (h. 2004).
- 1918 –
- Frederick Reines, estatubatuar fisikaria, 1995eko Fisikako Nobel Saria (h. 1998).
- Aldo van Eyck, nederlandar arkitektoa, Herbehereetako estrukturalismoaren aitzindaria (h. 1999).
- 1920 –
- Tonino Guerra, italiar olerkari, antzerkigile, eleberrigile eta gidoilaria (h. 2012).
- Traudl Junge, Adolf Hitlerren azken idazkari pribatua (h. 2002).
- Leo McKern, australiar antzerki, zinema, telebista eta irratiko aktorea (h. 2002).
- 1921 – Anne Truitt, estatubatuar eskultorea (h. 2004).
- 1925 – Raúl Sendic, uruguaiar politikaria eta gerrillaria (h. 1989).
- 1926 –
- Else Granheim, norvegiar liburuzaina (h. 1999).
- Jerry Lewis, estatubatuar, aktorea, umorista, zinema zuzendaria, gidoigilea eta ekoizlea (h. 2017).
- 1927 – Vladimir Komarov, sobietar kosmonauta (h. 1967).
- 1928 – Christa Ludwig, alemaniar mezzosopranoa (h. 2021).
- 1932 –
- Kurt Diemberger, austriar alpinista, zinemagile, argazkilari eta idazlea.
- Walter Cunningham, estatubatuar astronauta (h. 2023).
- 1933 – Teresa Berganza, espainiar mezzo-sopranoa (h. 2022).
- 1936 – Raymond Vahan Damadian, estatubatuar fisikari eta medikua, erresonantzia magnetiko (MR) bidezko eskaneatze makina asmatzailea (h. 2022).
- 1940 – Claus Offe, joera marxistako alemaniar soziologoa.
- 1941 –
- Bernardo Bertolucci, italiar idazlea eta zinema zuzendaria (h. 2018).
- Carlos Giménez, espainiar komikigilea.
- Robert Guéï, Boli Kostako presidentea (h. 2002).
- 1942 – Carmen Iglesias, espainiar historialaria, irakaslea eta akademikoa.
- 1943 – Maruja Torres, kataluniar kazetaria eta idazlea.
- 1944 –
- Frank Fernández Tamayo, kubatar piano-jotzaile, musikagile eta pedagogoa.
- Andrew Stuart Tanenbaum, estatubatuar informatikaria, MINIX sistema eragilea sortzeagatik eta informatikako liburuegatik ezaguna.
- 1949 – Elliott Murphy, estatubatuar rock abeslari, gitarra-jotzaile, musikari, eleberrigile eta kazetaria.
- 1953 –
- Yoshiharu Horii, japoniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- Isabelle Huppert, frantziar antzezlea.
- Richard Stallman, estatubatuar programatzailea, software librearen mugimenduaren sustatzailea eta Free Software Foundationen sortzailea.
- 1954 –
- Anna Grodzka, poloniar politikaria, Poloniako historiako lehenengo parlamentari transgeneroa.
- Mónica Mayer, mexikar artista feminista.
- 1959 – Jens Stoltenberg, Norvegiako lehen ministro ohia eta NATOko idazkari nagusia.
- 1961 – Madhumala Chattopadhyay, indiar antropologoa.
- 1963 – Jerome Flynn, ingeles aktorea.
- 1964 –
- Pascal Richard, suitzar txirrindulari ohia.
- Octavia St. Laurent, estatubatuar emakumezko artista transexuala (h. 2009).
- 1965 – Belén Rueda, espainiar zinema, aktore eta telebistako aktore eta aurkezlea.
- 1968 –
- Adílson Batista, brasildar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- David MacMillan, eskoziar-estatubatuar kimikaria, 2021eko Kimikako Nobel Saria.
- 1973 – Tom Wlaschiha, alemaniar aktorea.
- 1976 –
- Zhu Chen, sino-qatartar xake jokalaria.
- Susanne Ljungskog, suediar txirrindulari ohia.
- 1977 –
- Luis Alegre Zahonero, espainiar filosofo eta politikaria.
- Mónica Cruz, espainiar dantzari eta aktorea.
- 1978 – Brooke Burns, estatubatuar aktore eta modeloa.
- 1979 – Tatsuya Enomoto, japoniar futbolari ohia.
- 1980 – Felipe Reyes, espainiar saskibaloi-jokalari ohia.
- 1982 – Diane Rodríguez, pertsona transexualen eskubideen aldeko ekuadortar ekintzailea.
- 1984 – Wilfried Sanou, burkinafasoar futbolari ohia.
- 1986 – Alexandra Daddario, estatubatuar aktorea.
- 1987 – Daniela Catrileo, txiletar idazle feminista, maputxe jatorrikoa.
- 1989 – Theo Walcott, ingeles futbolaria.
- 1991 – Taishi Taguchi, japoniar futbolaria.
- 1992 – Kim Mi-soo, hegokorear aktore eta modeloa (h. 2022).
- 1993 – Víctor Esteban, errioxar pilotaria.
- 1994 – Camilo, kolonbiar abeslari eta musikagilea.
- 1996 –
- Hisui Haza, japoniar futbolaria.
- Tsend-Ochiryn Tsogtbaatar, mongoliar judoka.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1796 – Juan de Iturburu, bizkaitar arkitektoa (j. 1724).
- 1904 – Manuel Calvo Aguirre, bizkaitar enpresaria, esklabo trafikatzailea Kuban eta ongilea Portugaleten, Cádizen (j. 1816).
- 1941 – Serapio Muxika, gipuzkoar historialaria eta artxibozaina (j. 1854).
- 1954 – Tomas Bilbao, euskal arkitekto eta politikari abertzalea, Mexiko Hirian (j. 1890).
- 1959 –
- Pascual Marín, nafar argazkilaria (j. 1893).
- Tere Verdes, bizkaitar abertzalea, EAJko eta Emakume Abertzale Batza taldeko kidea (j. 1907).
- 1964 – José Goñi Aizpurua, gipuzkoar kazetari tradizionalista, Madrilen (j. 1908).
- 1969 – Miguel Sena, gipuzkoar futbolaria (j. 1884).
- 1974 – Eduardo Aizpun, nafar epaile eta futbolaria (j. 1895).
- 1976 – Isidoro Fagoaga, nafar opera-abeslaria eta idazlea (j. 1893).
- 1988 –
- Vicente Unamuno, gipuzkoar futbolaria (j. 1917).
- Antonio Vega de Seoane Barroso, gipuzkoar enpresaburu eta ingeniaria, Donostiako alkatea (j. 1914).
- 1989 – Jesus Maria Leizaola, Eusko Jaurlaritzako 2. lehendakaria (j. 1896).
- 1993 – Emilio Sánchez Cayuela, Gutxi, nafar margolaria eta marrazkilaria (j. 1907).
- 2002 – Alfredo Goienetxe, euskal noble, ingeniari eta zaldizkoa (j. 1937).
- 2006 – René Lasserre, lapurtar sukaldaria, Morsang-sur-Seinen (j. 1912).
- 2012 –
- Xabier Alvarez de Eulate, euskal artista eta fraidea (j. 1919).
- Dominika Etxart, euskal herri-kantaria, Zuberoako herri kantuak berreskuratzen lan aparta egin zuena (j. 1933).
- 2019 – Miguel Azkarate, gipuzkoar futbolaria (j. 1938).
- 2021 - Jose Antonio Agorreta, arabar espeleologo eta arkeologo aintzindaria (j. 1938).
Mundua
- 37 – Tiberio, Erromako bigarren enperadorea.
- 455 – Valentiniano III.a, erromatar enperadorea (j. 419).
- 1185 – Balduino IV.a Jerusalemgoa, errege legenduna, Jerusalemgo erregea (j. 1161).
- 1450 – Margarita III.a Flandriakoa, Flandriako kondesa (j. 1350).
- 1485 – Ana Neville, Ingalaterrako erregina ezkontidea (j. 1456).
- 1520 – Martin Waldseemüller, alemaniar kartografoa, Amerika izena erabiltzen lehenengoa (j. 1470).
- 1736 – Giovanni Battista Pergolesi, italiar musikagile, biolinista eta organo-jotzailea (j. 1710).
- 1738 – George Bähr, alemaniar arkitektoa (j. 1666).
- 1837 – François-Xavier Fabre, frantziar margolaria (j. 1766).
- 1889 – Ernst Wilhelm Leberecht Tempel, alemaniar astronomoa (j. 1821).
- 1898 – Aubrey Beardsley, ingeles marrazkilaria (j. 1872).
- 1912 – Lawrence Oates, britainiar militar eta esploratzaile antartikoa (j. 1880).
- 1914 – Charles Albert Gobat, suitzar politikaria, Bakearen Nobel Sariduna 1902an (j. 1843).
- 1919 – Jakov Sverdlov, errusiar militante boltxebikea (j. 1885).
- 1925 – August von Wassermann, alemaniar bakteriologoa (j. 1866).
- 1927 – Victoria Aguirre Anchorena, argentinar margolaria, arte bildumagilea eta Sociedad de Beneficencia elkarteko kidea (j. 1858).
- 1930 – Miguel Primo de Rivera, Espainiako diktadorea (j. 1870).
- 1935 –
- John James Rickard Macleod, ingeles sendagilea, 1923ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1876).
- Aron Nimzowitsch, errusiar-daniar xakelaria, hipermodernismoaren xakelari nabarmenetakoa (j. 1886).
- 1936 – Marguerite Durand, frantziar kazetari, aktore, politikari eta feminista, La Fronde egunkariaren sortzailea (j. 1864).
- 1940 – Selma Lagerlöf, suediar idazlea, 1909ko Literaturako Nobel Saria (j. 1858).
- 1945 – Maurice Halbwachs, durkheimdar eskolako frantziar soziologoa (j. 1877).
- 1957 – Constantin Brâncuși, Frantzian lan egin zuen errumaniar eskultorea (j. 1876).
- 1962 – Fred Pentland, ingeles futbolari eta entrenatzailea, Athletic Clubeko entrenatzailea (j. 1883).
- 1963 – William Beveridge, britainiar ekonomialaria eta gizarte erreformagilea (j. 1879).
- 1968 – Mario Castelnuovo-Tedesco, italiar musikagile, piano-jotzaile eta idazlea (j. 1895).
- 1970 – Tammi Terrell, estatubatuar abeslaria, Marvin Gaye abeslariarekin duetoan abesteagatik ezaguna (j. 1945).
- 1979 –
- Carmen de Icaza, espainiar kazetari eta idazlea (j. 1899).
- Jean Monnet, frantziar ekonomialari eta diplomatikoa, Europar Batasunaren arkitekto nagusienetariko bat (j. 1888).
- 1985 – Jean Purdy, britainiar erizaina eta enbriologoa, ugalkortasunaren tratamenduan aitzindaria (j. 1945).
- 1992 –
- Roger Lemelin, frantsesezko kanadar nobelagilea (j. 1919).
- Yves Rocard, frantziar fisikaria (j. 1903).
- 1993 – Natália Correia, portugaldar idazlea (j. 1923).
- 1998 – Derek Harold Richard Barton, britainiar kimikaria, 1969 Kimikako Nobel Saria (j. 1918).
- 1999 – Gratien Gélinas, kanadar antzerkigilea (j. 1909).
- 2003 – Rachel Corrie, Nazioarteko Elkartasuneko Mugimenduko estatubatuar kidea, Israelgo armadako bulldozer batek azpian hartuta Gazako zerrendan (j. 1979).
- 2008 – Ola Brunkert, suediar bateria-jolea (j. 1946).
- 2011 – Josefina Aldecoa, espainiar idazle eta pedagogoa (j. 1926).
- 2015 – Andy Fraser, ingeles baxu jotzailea, Free taldeko kidea (j. 1952).
- 2018 – Georgette Rizk, palestinar militante eta ekintzaile politiko, sozial eta feminista (j. 1925).
- 2019 –
- Dick Dale, estatubatuar rock gitarra-jotzailea (j. 1937).
- Mohamed Mahmoud Ould Louly, Mauritaniako estatuburua (j. 1943).
- 2020 – Stuart Whitman, estatubatuar aktorea (j. 1928).
- 2021 – Moudud Ahmed, Bangladeshko lehen ministroa (j. 1940).
Jaiak eta urteurrenak
- Sehaska egutegiko izendegia: Eusebe eta Xaxi.
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2417
Multimedia: 16 March / Q2417
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
| Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
