Arellano

Arellano
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Arellanoko Herriko Plaza eta elizaren ikuspegia.
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Lizarra
Eskualdea	Lizarraldea
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Arellano
Alkatea	Pedro Luis González Castillo (Untzizu[1], indep.)
Posta kodea	31263
INE kodea	31030
Herritarra	arellanoar
Geografia
Koordenatuak	42°36′22″N 2°02′49″W / 42.606111111111°N 2.0469444444444°W / 42.606111111111; -2.0469444444444
Azalera	16,8 km²
Garaiera	642 metro
Distantzia	58 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	159 (2023:  3)
72 (%45,3) (2019)  (%53,5) 85
Dentsitatea	9,46 biztanle/km²
Zahartzea[2]	% 23,9
Ugalkortasuna[2]	‰ 26,32
Ekonomia
Jarduera[2]	% 75 (2011)
Desberdintasuna[2]	% 0 (2011)
Langabezia[2]	% 7,85 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2][3]	% 13,90 (2018: %6,37)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.villadearellano.org

Arellano^[4] ([aɾeʎano]) Nafarroako udalerria da, Lizarrako merindadekoa. Iruñetik 58 kilometrora dago. 184 biztanle zituen 2014. urteko erroldaren arabera.

Geografia

Inguru naturala eta kokapena

Herria Nafarroa Garaiko mendebaldean kokatzen da, N-122 errepidea Lizarra-Andosilla norabidea hartu eta gero.

Arellanok Deikaztelurekin egiten du muga iparralde, ekialde eta hegoaldean, eta Arroitzekin mendebaldean. Herria bi zatitan banatzen da, goiko eta beheko auzoak. Goiko auzoa Erdi Aroko antzinako herriaren gunea da, elizaren inguruan antolaturiko kale estu eta aldapatsuekin. Beheko auzoa ondorengo mendeetan eraiki zen eta kaleak, oro har, zabalagoak dira.

Klima eta landaredia

Arellanoko klima mediterraneoa da, dena den, zenbat eta iparralderago egin, tenperatura gutxitu eta prezipitazioak handitu egiten dira. Urteko batez besteko tenperatura 8 eta 12 gradu bitartekoa da eta prezipitazioak 500 eta 800mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 60-80 dira herrigunean, eta 100 udalerriaren iparraldeko gune menditsuagoan.

Landaredia mediterraneoa da oro har, eta azpimediterraneoa iparraldean. Ametzak eta arteak dira zuhaitzik ugarienak, eta gizakiaren eragina izan baino lehen, udalerriaren gehiena estaltzen zuen, ustez.

Demografia

Arellanoko biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 22 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %14,80 (Nafarroako batezbestekoaren gainetik).

Politika

Alkateak

Udal hauteskundeak

Azken urteetan Arellanoko alkatea Untzizu elkarte independenteko (AIU, Agrupación Independiente Untzizu) Pedro Luis González Castillo da. 2007an AIUk aukeratu ziren bost zinegotzietatik lau lortu zituen, gehiengo osoa udalean. Bi boto zuri izan ziren (%1,47), eta baliogabeko botoak bost (%3,55). Abstentzioa %16,57koa izan zen.

2011n Untzizu izan zen zerrenda bakarra; 4 hautagaiak zinegotzi bihurtu ziren eta González Castillok segitzen du alkate.

Udaletxea

Udaletxea Parrako plazan dago, eta eraikinak laukizuzen itxura dauka. Erabilera anitzeko egiturak hiru solairu dauzka. 1990eko hamarkadan berrikuntza lanak egin ziren Nafarroako Gobernuaren laguntzaz, 23,6 milioi pezeta gastatu ziren. Udalak alkatea eta lau zinegotzi dauzka.

• HELBIDEA: Parrako Plaza z/g

Euskara

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Arellano eremu ez-euskalduneko udalerria zen, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %7,41ek zekien euskaraz hitz egiten.

2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batera.

Zerbitzuak

Arellano Allo, Arellano, Arronitz, Deikaztelu eta Leringo Oinarrizko Zerbitzu Sozialen Mankomunitateko kidea da. Eta horrez gain, "Aberin-Arellano-Morentin Mankomunitateko" kidea ere bada.

Ondasun nabarmenak

• 

  San Roman parrokia, 1200. urtean eraikitzen hasi eta XIV. mende inguruan amaitua.
• Untzizuko ama birjina, XVI. mendean eraikia.
• Arellanoko dorrea: 1100. urtean eraikitako zaintza dorrea.
• Aurelianum edo Musen erromatar villa. I. mendeko erromatar garaiko villa. Euskal Herriko antzinako Erromako monumentu garrantzitsuenetariko bat.^[5]

Arellanoar ezagunak

• Fortunato Agirre (1893-1936), euskaltzale eta Lizarrako alkatea.
• Julia Juániz (1956-), muntatzaile eta bideoartista.

Erreferentziak

Ikus, gainera

• Nafarroako udalerrien zerrenda

Kanpo estekak

• (Gaztelaniaz) Arellanoko udalaren webgunea.
• (Gaztelaniaz) Arellanori buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.
• Herriaren ikuspegia Google Street View-n.

• Datuak: Q608818
• Multimedia: Arellano / Q608818
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Arellano