Gizateriaren ondare

Munduko ondarea (Gizateriaren ondarea izenaz ezagunagoa), balio unibertsal berezia duela eta, UNESCOk hala izendatutako leku konkretua (hala nola, baso, mendi, laku, uharte, basamortu, eraikin edo hiri bat) da. Programa honek aparteko garrantzi kultural edo naturala duten lekuak identifikatzea, babestea eta gordetzea du helburu.^[2]

Izendapena jasotzen duten leku edo eraikinak, Munduko Ondareen Zerrendan sartzen dira.

Gizateriaren ondare izendatzea

Prozesua hasten da estatu batek inbentario bat garatzen duenean ezaugarri natural edo kultural esanguratsuak dituzten bere gune guztiekin. Hori Behin-behineko Zerrendan sartzen da, eta ondoren hautagaitza-espediente batean koka daiteke. Gizateriaren Ondarearen Zentroak espediente hau egiteko laguntza eskaintzen du, eta ahalik eta osoena izan behar du.

Ondoren, espedientea bi erakundek ebaluatzen dute independenteki: Naturaren Kontserbaziorako Nazioarteko Erakundeak (IUCN ingelesez) eta Monumentu eta Guneen Nazioarteko Kontseiluak (ICOMOS, ingelesez). Ondoren, erakunde horiek gomendioak helarazten dizkiote Gizateriaren Ondarearen Batzordeari. Komitea urtean behin biltzen da, hautagai bakoitza behin betiko zerrendan sartu ala ez erabakitzeko, eta, batzuetan, erabakia atzeratzen du estatu kideei informazio gehiago eskatzeko.

Irizpideak

Proposaturiko leku hautagai batek puntu batean edo gehiagotan bete behar dituen hamar irizpide daude zerrendan sartzeko.

2004. urtearen amaiera arte, sei irizpide ziren ondare kulturala izendatzeko; eta lau, ondare naturala izendatzeko. 2005ean sistema hori aldatu zen, hamar irizpideko multzo bakarra osatzeko. Izendatutako tokiek "balio unibertsal aipagarria" eduki behar dute, eta hamar irizpidetik gutxienez bat bete.^[3]

• i. "gizakien jeinu sortzailearen maisulana adieraztea".
• ii. "giza balioen elkar-eragin garrantzitsua adieraztea denbora tarte luze edo kultura eskualde hedatu batean, arkitektura edo teknologia garapenean, arte monumentalean, hirigintzan edo paisaiagintzan".
• iii. "lekukotza bakarra, edo gutxienez ezohikoa, ematea ohitura kultura edo zibilizazio batean, bizirik edo hilda dagoena".
• iv. "giza historiako garai aipagarri bateko adibide bikaina izatea, hala nola, eraikin bat, teknologia edo arkitektura multzo bat edo paisaia bat.
• v. "lur-itsasoen erabilera tradizionalaren edo jendeztatze tradizionalaren adibide bikaina izatea, batez ere aldaketa itzulezina izateko arriskuan badago".
• vi. "balio unibertsala duten ideiei, sineskerei, artelanei, idazlanei, gertakari edo tradizio biziei lotuta egotea, zuzenean edo materialki".
• vii. "aparteko gertakari naturalak edo edertasun naturala eta garrantzi estetiko ezohikoa izatea".
• viii. "Lurraren historiaren aro nagusien adibide aparta izatea".
• ix. "aldatzen edo garatzen ari diren prozesu ekologiko edo biologikoen adibide izatea".
• x. "tokian bertan aniztasun biologikoa mantentzeko habitat naturalaren adibide garrantzitsu eta esanguratsua edukitzea".

Beste sailkapen batzuk

Unescoren sailkapenetan, bada beste kontzeptu bat, gizateriaren kultura ondare immaterialarena. Kasu honetan, honela defintzen da^[4]:

Kultura-ondare immateriala honako hauek dira: praktikak, irudikapenak, adierazpenak, ezagutza eta trebetasunak, tresnak, objektuak eta artefaktuak, komunitateek, taldeek eta, kasu batzuetan, gizabanakoek, beren kultura-ondaretzat hartzen dituztenak. Kultura-ondare immaterial hori, belaunaldiz belaunaldi transmititzen dena, komunitateek eta taldeek etengabe birsortzen dute beren ingurunearekin, naturarekin eta historiarekin duten interakzioari erantzunez, eta identitate- eta jarraitutasun-zentzua ematen die, kultura-aniztasunarekiko eta giza sormenarekiko errespetua sustatuz.

Era berean, UNESCOk natura edo ondare naturala babesteko beste izendapen ofizial bat du, biosfera erreserbena, eta halako bi daude Euskal Herrian, Urdaibai^[5] (Bizkaian) eta Bardea^[6] (Nafarroan).

Ondare hautatuak

Euskal Herrian

Euskal Herrian gizateriaren ondare izendatutakoak ondoko hauek dira:

• Donejakue Bidea: luzera osoan izendatua, Frantziatik Compostelako Donejakuera, Nafarroako bidea barne. Bi izendapen ditu: Frantzian eta Espainian. Hainbat lekuk eta eraikin Bidearekin lotura zuzena daukate. Haietako lau Ipar Euskal Herrian daude:
  • Baionako katedrala.
  • Ospitalepeko eliza.
  • Donibane Garaziko Donejakue atea.
  • Zuberoako Arüe eta Nafarroa Behereko Izura arteko 22 km erromes bide.
• Bizkaiko Zubia: Portugalete eta Getxo lotzen dituen 1893ko burdinazko zubi esekia.
• Santimamiñeko haitzuloak: Bizkaian
• Ekaingo haitzuloak: Gipuzkoan
• Altxerriko haitzuloak: Gipuzkoan

	Gizateriaren Ondarea Euskal Herrian
Bizkaiko Zubia • Done Jakue bidea1 (tartean Baionako katedrala eta Ospitalepeko eliza) • Paleolitoko labar-artea2 (tartean Altxerri, Ekain eta Santimamiñe) • Europako pagadi primarioak3 (tartean Lizardoia eta Aztaparreta) Red Bay-ko euskal baleazaleen kokalekua4 1Espainia eta Frantziako beste guneekin • 2 Espainiako beste guneekin • 3 Albania, Austria, Belgika, Bulgaria, Kroazia, Alemania, Italia, Polonia, Errumania, Eslovenia, Eslovakia, Espainia eta Ukrainako beste guneekin • 4 Kanadan

Espainian

	Gizateriaren Ondarea Espainian
Alhambra, Generalife eta Albayzín • Aranjuezko errege jauregia • Méridako arkeologia multzoa • Tarracoko arkeologia multzoa* • Atapuercako arkeologia multzoa • Ávilako Hiri Zaharra eta harresiz kanpoko elizak • Burgosko katedrala • Cáceres • La Vall de Boíko eliza erromanikoak* • Herkulesen Dorrea*** • Sevillako katedrala, Alkazarra eta Indietako Agiritegia • Altamirako leizea • Kordoba • Cuenca • Doñana • El Escorial • Garajonay • Eivissa • Las Médulas • Aragoiko arkitektura mudejarra • Asturias eta Oviedoko monumentuak • Kataluniar Musikaren Jauregia eta Sant Pau Ospitalea* • Elxeko palmadia • Pobleteko monasterioa* • Pirinioak - Monte Perdido • Úbeda eta Baeza • Mediterraneo itsasoko labar-artea • Lugoko erromatar harresiak*** • Donejakue bidea** • Salamanca • San Cristóbal de La Laguna • San Millán de Yuso eta Susoko monasterioak • Santa María de Guadalupe • Santiago Compostelakoa*** • Segovia eta bere akueduktua • Serra de Tramuntana • Llotja de la Seda • Teide • Toledo • Alcalá de Henaresko unibertsitate eta gune historikoa • Bizkaiko Zubia** • Antoni Gaudíren lanak* • Merkurioaren Ondarea. Almadén eta Idrija¹ • Antequerako trikuharrien parajea • Medina Azahara * Katalunian; ** Euskal Herrian; *** Galizian; ¹ Esloveniarekin batera

Frantzian

	Gizateriaren Ondarea Frantzian
Albiko aita santuen hiria • Alpeen inguruko historiaurreko palafitoak • Amiensko katedrala • Arc-et-Senansko errege gatzaga • Arlesko monumentu erromatar eta erromanikoak • Avignongo Aita Santuen jauregia eta zubia • Bordeleko kaiak • Bourgesko katedrala • Carcasona • Chartresko katedrala • Chauvet leizea • Pianako kalatuak • Vézère ibarreko Historiaurreko Guneak eta Leize Apainduak • Done Jakue bidea* • Belgika eta Frantziako ezkila-dorreak • Fontainebleauko jauregia • Monte Perdido • Lascauxko kobazuloa • Le Havre • Loira ibarra • Lyon • Fontenayko abadia • Canal du Midi • Mont-Saint-Michel • Nancyko plazak • Kaledonia Berriko urmaelak • Orangeko erromatar antzokia eta garaipen-arkua • Paris, Senaren ibaiertzak • Provins • Reimsko katedrala, San Remigioren basilika eta Tau jauregia • Pont du Gard • Saint-Savin-sur-Gartempeko abadia • Vaubanen gotorlekuak • Saint-Émilion • Salins-les-Bainsko gatzaga • Estrasburgo • Versaillesko jauregia eta parkea • Vézelayko basilika eta muinoa * Euskal Herrian

Munduan

Eskualdea	Naturala	Kulturala	Mistoa	Guztira
Afrika	39	48	4	91
Arabiar Herrialdeak	5	67	2	74
Asia-Pazifikoa eta Ozeania	55	148	10	213
Ipar Amerika eta Europa	68	417	11	496
Latinoamerika eta Karibea	36	91	3	130
Guztira	203	771	30	1004
Bikoiztuak kenduta	15	26	1	42
Guztira	188	745	29	962

Zerrendak

• Arabiar Herrialdeetan
• Europan
• Amerikan
• Asia eta Ozeanian
• Afrikan

Eskualdeak

UNESCOk 5 gune geografikotan edo eskualdetan banatzen du mundua, gizateriaren ondareei dagokienez:

1. Afrika
2. Arabiar Herrialdeak
3. Asia-Pazifikoa
4. Europa/Ipar Amerika (Errusia eta Israel barne)
5. Latinoamerika/Karibea

Lurraldekako banaketa

Honako zerrenda honetan Gizateriaren Ondare izendatutako 10 leku baino gehiago dituzten herrialdeak agertzen dira:

• Marroia: 40 Gizateriaren Ondare edo gehiago dituzten herrialdeak
• Marroi argia: 30etik 39ra Gizateriaren Ondare dituzten herrialdeak
• Laranja: 20tik 29ra Gizateriaren Ondare dituzten herrialdeak
• Urdina: 15etik 19ra Gizateriaren Ondare dituzten herrialdeak
• Berdea: 10etik 14ra Gizateriaren Ondare dituzten herrialdeak

Gizateriaren Ondarearen Batzarra

Gizateriaren Ondarearen Batzarrean parte hartzen duten estatuak hauek dira:^[7]

Angola	Azerbaijan	Burkina Faso	Kroazia
Kuba	Finlandia	Indonesia	Jamaika
Kazakhstan	Kuwait	Libano	Peru
Filipinak	Polonia	Portugal	Hego Korea
Tunisia	Turkia	Tanzania	Vietnam
Zimbabwe

Batzarraren bilkurak

Bilkura	Urtea	Data	Hiria	Estatua
I.	1977	ekainaren 27 – uztailaren 1	Paris	Frantzia
II.	1978	irailaren 5 – irailaren 8	Washington Hiria	AEB
III.	1979	urriaren 23 – urriaren 26	Kairo	Egipto
IV.	1980	irailaren 1 – irailaren 5	Paris	Frantzia
V.	1981	urriaren 26 – urriaren 30	Sydney	Australia
VI.	1982	abenduaren 13 – abenduaren 17	Paris	Frantzia
VII.	1983	abenduaren 5 – abenduaren 9	Florentzia	Italia
VIII.	1984	urriaren 29 – azaroaren 2	Buenos Aires	Argentina
IX.	1985	abenduaren 2 – abenduaren 6	Paris	Frantzia
X.	1986	azaroaren 25 – azaroaren 28	Paris	Frantzia
XI.	1987	abenduaren 7 – abenduaren 11	Paris	Frantzia
XII.	1988	abenduaren 5 – abenduaren 9	Brasilia	Brasil
XIII.	1989	abenduaren 11 – abenduaren 15	Paris	Frantzia
XIV.	1990	abenduaren 7 – abenduaren 12	Banff	Kanada
XV.	1991	abenduaren 9 – abenduaren 13	Kartago	Tunisia
XVI.	1992	abenduaren 7 – abenduaren 14	Santa Fe	AEB
XVII.	1993	abenduaren 6 – abenduaren 11	Indietako Cartagena	Kolonbia
XVIII.	1994	abenduaren 12 – abenduaren 17	Phuket	Thailandia
XIX.	1995	abenduaren 4 – abenduaren 9	Berlin	Alemania
XX.	1996	abenduaren 2 – abenduaren 7	Merida	Mexiko
XXI.	1997	abenduaren 1 – abenduaren 5	Napoli	Italia
XXII.	1998	azaroaren 30 – abenduaren 5	Kioto	Japonia
XXIII.	1999	azaroaren 29 – abenduaren 4	Marrakex	Maroko
XXIV.	2000	azaroaren 27 – abenduaren 2	Cairns	Australia
XXV.	2001	abenduaren 11 – abenduaren 16	Helsinki	Finlandia
XXVI.	2002	ekainaren 24 – ekainaren 29	Budapest	Hungaria
XXVII.	2003	ekainaren 30 – uztailaren 5	Paris	Frantzia
XXVIII.	2004	ekainaren 28 – uztailaren 7	Suzhou	Txina
XXIX.	2005	uztailaren 10 – uztailaren 17	Durban	Hegoafrika
XXX.	2006	uztailaren 8 – uztailaren 16	Vilnius	Lituania
XXXI.[8]	2007	ekainaren 23 – uztailaren 1	Christchurch	Zeelanda Berria
XXXII.	2008	ekainaren 2 – ekainaren 10	Quebec Hiria	Kanada
XXXIII.	2009	ekainaren 22 - ekainaren 30	Sevilla	Espainia
XXXIV.	2010	uztailaren 25 - abuztuaren 3	Brasilia	Brasil
XXXV.	2011	ekainaren 19 - ekainaren 29	Paris	Frantzia
XXXVI.	2012	ekainaren 25 - uztailaren 5	San Petersburgo	Errusia
XXXVII.	2013	ekainaren 17 - ekainaren 27	Phnom Penh	Kanbodia
XXXVIII.	2014	ekainaren 15 - ekainaren 25	Doha	Qatar
XXXIX.	2015	ekainaren 28 - uztailaren 8	Bonn	Alemania
XXXX.	2016	uztailaren 10 - uztailaren 20	Istanbul	Turkia
XXXXI.	2017	uztailaren 10 - uztailaren 17	Krakovia	Polonia

Ikus, gainera

• Kultura ondasun Espainiar estatuan
• Monumentu historiko Frantziar Estatuan
• Kultura ondarea Euskal Herrian
• Kultura-ondare
• Gizateriaren Kultura Ondare Immaterial
• Gizateriaren Ondarea arriskuan
• Natur ondare

Erreferentziak

Kanpo estekak

• (Ingelesez) (Frantsesez) UNESCOren Gizateriaren Ondarearen webgunea

• Datuak: Q9259
• Multimedia: World Heritage Sites / Q9259