Waterford

Waterford Port Láirge
Irlanda

Administrazioa
Estatua	Irlandako Errepublika
Probintzia	Munster
Konderria	Waterfordeko konderria
Postakodea	X91
Geografia
Koordenatuak	52°15′30″N 7°07′08″W / 52.2583°N 7.119°W / 52.2583; -7.119

Altuera	0 metro
Demografia
Biztanleria	53.504(2016)
Bestelako informazioa
Telefono aurrizkia	051, 74

Waterford (gaeleraz Port Láirge, antzinako eskandinavieraz Veðrafjǫrðr), Irlandako Errepublikaren bosgarren hiririk handiena eta izen bereko konderriaren hiriburua da, herrialdeko hegoaldean kokatutakoa, Munster probintzian. 46.747 biztanle ditu (2011) hiriak, baina metropoli eremuak 64.000 inguru hartzen ditu. Irlandako hiri zaharrena kontsideratzen da.

Industria (ehungintza, elikagai industria, beiragintza, papergintza) da herriko ekonomia jarduera nagusia. Era berean aipagarriak dira harresi zaharraren aztarnak, XI. mendeko dorrea eta XVIII. mendeko bi katedralak.

Izenak

Vikingoek sortu zuten hiria eta Veðrafjǫrðr izena eman zioten, "ardien fiordoa". Irlanderazko izenak (Port Láirge) "Láragen kaia" esan nahi du eta Waterford izen ingelesak "uretako pasabidea".

Geografia eta klima

Suir ibaiak muga egiten du Kilkenny eta Waterfordeko konderrien artean. Waterford ibaiaren hegoaldean dago baina hiria hedatuz joan den heinean Ferrybank auzoa ibaiaren beste aldera zabaldu da. Hiritik kilometro gutxitara Suir ibaia Muir Cheilteach badian uretaratzen da.

Klima ozeaniko epela du. Prezipitazioak 1021 mm-koak dira eta batazbesteko tenperaturak 20 °C ingurukoak izaten dira udan eta neguan berriz 3 °C-tara jeisten dira. Irlandan "hego-ekialde eguzkitsua" ezizena ematen zaio inguru honi.

Datu klimatikoak (Waterford (Tycor), 1981–2010)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.4	9.0	10.9	12.9	16.0	18.2	20.1	20.0	17.8	14.4	11.3	9.41	14
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	3.0	3.0	4.2	5.3	7.8	10.5	12.3	12.1	10.2	7.9	5.1	3.8	7.1
Pilatutako prezipitazioa (mm)	108.1	73.1	79.6	71.5	69.6	73.6	67.4	76	83.4	116	103.1	99.8	1021.2
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	14.5	10.8	11	10.5	10.3	10.2	9.9	9.7	10.1	13.8	12.6	13.3	137
Iturria: European Climate Assessment and Dataset^[1]

Historia

Esan bezala vikingoak izan ziren hiria sortu zutenak. 853an Waterforden ondoan eratu zuten asentamendu txiki bat baina irlandarrek 902an bertatik bidali zituzten. 914 itzuli ziren Ottir Iarla-ren gidaritzapean eta Veðrafjǫrðr eratu zuten. Hau da beraz Waterforden fundazio data. Irlandan sortu zuten lehenengo hiria izan zen.

Ingelesek Dublin hartu eta Leinsterreko erregea bere lurretatik bidaltzean, honek Waterford eskuratu nahi izan zuen 1167an baina ez zuen lortu. 1171ean Richard FitzGilbert de Clare ("arku indartsua") ingelesak ere Waterford erasotu zuen eta horrela Ingalaterrako Koroaren Hiri bihurtu zen.

Suir ibaiaren ertzean egonik hiriak hazkunde nabaria izan zuen eta Dublin hiriburuaren ondoren herrialdeko bigarren hiri bihurtu zen. Erreforma Protestantearen aurrean Waterfordek katoliko izaten jarraitu zuen eta Irlandako Konfederazio Katolikoarekin bat egin zuen 1642an. Honek 1649 arte iraun zuen, Oliver Cromwell iritsi eta ingelesen nagusitasuna berrezarri arte. Waterford bera 1650an eskuratu zuen Henry Iretonek, Cronwellen ilobak.

XVIII mendean goraldi ekonomikoa izan zuen, garai hartakoak dira alde zaharreko etxe ugari, eta XIX mendean beiragintza eta untzigintza industriak errotu ziren. 1922an Irlandako Gerra Zibilaren borroka latza izan zen Waterforden.

Ondasun nabarmenak

Vikingoen triangelua: Vikingoek sortu zuten hiriaren aztarnak biltzen ditu, bereziena Reginald's Tower dorrea.
Kristoren gurutzearen katedrala: XVIII mendeko katedral anglikanoa, georgiar estiloan egina.
St. John's College: 1807an eraikitako seminarioa.
Herriaren parkea (People's Park): Hiriko parkerik handiena da, 6'6 hektarea ditu.
Nasako erlojua

Kultura

Hiru antzerki konpainia eta museo ugari daude hirian. Badaude azpimarratzekoak diren bi jaialdi:

"Waterford International Festival of Light Opera" opera jaialdia: 1959tik aurrera urtero izaten da.
"Untzi garaien jaialdia": 1973tik aurrera antolatzen da. Bertan estropadak egitearen aitzakian izugarrizko festa izaten da.

Kirolak

Irlandako beste herrietan ez bezala, Waterfordeko kirolik arrakastatsuena futbola da. Waterford United F.C. da bertako taldea eta sei Liga eta bi Kopa irabazi zituen 60 eta 70. hamarkadetan, garai hartako talde irlandarrik garrantzitsuena bihurtuz. Europako txapelketetan ere aritu zen.

Honetaz gain gaeliar jokoek ere indar handia dute baina emaitzak apalak izan dira. Hala ere Waterford GAA taldeak Irlandako Hurling txapelketa nagusia birritan irabazi duela aipatu beharrekoa da.

Waterfordeko kirolik zaharrena berriz arraunketa da. 1878an eratu zen Waterford Boat Club elkartea.

Hiritar ezagunak

Robert Boyle (1627-1691), fisikari eta kimikaria.
William Hobson (1792-1842), Zelanda Berriko gobernadorea
Thomas Francis Meagher (1823-1867), 1848ko Irlandako matxinadako buruzagietako bat.
John O'Shea (1981- ), Manchester United taldeko futbolaria.

Hiri senidetuak

Saint John's (Ternua eta Labrador), Kanada
Rochester (New York), AEB
Waterford (Connecticut), AEB
Saint-Herblain, Frantzia

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Temperature (Tycor, Waterford). ECA&D.

Kanpo estekak

Hiriko webgune ofiziala

Autoritate kontrola	Wikimedia proiektuak Datuak: Q183551 Multimedia: Waterford / Q183551 Identifikadoreak WorldCat VIAF: 127907316 GND: 4471434-8 LCCN: n85137429 Hiztegiak eta entziklopediak Britannica: url Lekuak LAU: IE02404

Datuak: Q183551
Multimedia: Waterford / Q183551

i e a Waterford konderriko udalerriak
Udalerri nagusiak	Dungarvan • Lismore • Tramore • Waterford
Udalerri eta herriak	Abbeyside • Affane • Aglish • An Rinn/Ring • An tSean Phobail/Old Parish • Annestown • Ardmore • Baile na nGall/Ballynagaul • Ballinacourty • Ballinameela • Ballinamult • Ballinroad • Ballybeg • Ballylaneen • Ballysaggart • Bunmahon • Cappoquin • Carrickbeg • Clashmore • Dunmore East • Fenor • Ferrybank • Grange • Kill • Kilmacthomas • Kilmeadan • Kilrossanty • Knockanore • Lemybrien • Mahon Bridge • Mothel • Passage East • Portlaw • Rathgormack • Sliabh gCua • Tallow • Tooraneena • Villierstown • Woodstown Gaeltacht eremuko udalerriek izen elebidunak dituzte.

i e a Irlandako hiriak
Irlandako Errepublikako hiriak	Dublin (Baile Átha Cliath) • Cork (Corcaigh) • Limerick (Luimneach) • Galway (Gaillimh) • Kilkenny (Cill Chainnigh) • Dun Laoghaire • Killarney (Cill Airne) • Cashel (Caiseal) Arklow (An t-Inbhear Mór) • Athlone (Baile Átha Luain) • Bray (Bré) • Carlow (Ceatharlach) • Castlebar (Caisleán an Bharraigh) • Cavan (An Cabhán) • Celbridge (Cill Droichid) • Clonmel (Cluain Meala) • Cobh (An Cóbh) • Drogheda (Droichead Átha) • Dundalk (Dún Dealgan) • Ennis (Inis) • Fermoy (Mainistir Fhear Maigh) • Greystones (Na Clocha Liatha) • Letterkenny (Leitir Ceanainn) • Leixlip (Léim an Bhradáin) • Longford (An Longfort) • Malahide (Mullach Íde) • Maynooth (Maigh Nuad) • Monaghan (Muineachán) • Mullingar (An Muileann gCearr) • Naas (Nás na Ríogh) • Navan (An Uaimh) • Nenagh (An tAonach) • Newbridge (An Droichead Nua) • Portlaoise (Port Laoise) • Sligo (Sligeach) • Swords (Sord Cholm Cille) • Tralee (Trá Lí) • Trim (Baile Átha Troim) • Tullamore (Tulach Mhór) • Waterford (Port Láirge) • Westport (Cathair na Mairt) • Wexford (Loch Garman)
Ipar Irlandako hiriak	Belfast (Béal Feirste) • Derry (Doire) • Armagh (Ard Mhacha) Newry (Iúr Cinn Trá) • Lisburn (Lios na gCearrbhach) • Ballymena (an Baile Meánach) • Bangor (Beannchor) • Coleraine (Cúil Raithin) • Downpatrick (Dún Pádraig) • Enniskillen (Inis Ceithleann ) • Larne (Latharna ) • Omagh (An Ómaigh ) • Portadown (Port an Dúnáin)

Irlandako hiriak

Irlandako
Errepublikako
hiriak

Dublin (Baile Átha Cliath) • Cork (Corcaigh) • Limerick (Luimneach) • Galway (Gaillimh) • Kilkenny (Cill Chainnigh) • Dun Laoghaire • Killarney (Cill Airne) • Cashel (Caiseal)

Arklow (An t-Inbhear Mór) • Athlone (Baile Átha Luain) • Bray (Bré) • Carlow (Ceatharlach) • Castlebar (Caisleán an Bharraigh) • Cavan (An Cabhán) • Celbridge (Cill Droichid) • Clonmel (Cluain Meala) • Cobh (An Cóbh) • Drogheda (Droichead Átha) • Dundalk (Dún Dealgan) • Ennis (Inis) • Fermoy (Mainistir Fhear Maigh) • Greystones (Na Clocha Liatha) • Letterkenny (Leitir Ceanainn) • Leixlip (Léim an Bhradáin) • Longford (An Longfort) • Malahide (Mullach Íde) • Maynooth (Maigh Nuad) • Monaghan (Muineachán) • Mullingar (An Muileann gCearr) • Naas (Nás na Ríogh) • Navan (An Uaimh) • Nenagh (An tAonach) • Newbridge (An Droichead Nua) • Portlaoise (Port Laoise) • Sligo (Sligeach) • Swords (Sord Cholm Cille) • Tralee (Trá Lí) • Trim (Baile Átha Troim) • Tullamore (Tulach Mhór) • Waterford (Port Láirge) • Westport (Cathair na Mairt) • Wexford (Loch Garman)

Ipar Irlandako
hiriak

Belfast (Béal Feirste) • Derry (Doire) • Armagh (Ard Mhacha)

Newry (Iúr Cinn Trá) • Lisburn (Lios na gCearrbhach) • Ballymena (an Baile Meánach) • Bangor (Beannchor) • Coleraine (Cúil Raithin) • Downpatrick (Dún Pádraig) • Enniskillen (Inis Ceithleann ) • Larne (Latharna ) • Omagh (An Ómaigh ) • Portadown (Port an Dúnáin)