Otsailaren 5
Otsailaren 5a egutegi gregoriotarraren urteko hogeita hamaseigarren eguna da. 329 egun falta dira urtea amaitzeko, 330 egun bisurteetan.
|
|
|
Gertaerak
Euskal Herria
- 1971 – Gipuzkoarako erregimen frankistak ezarria zuen salbuespen egoera bertan behera geratu zen.
- 1985 – Bonba kotxe batez Christian Casteigts Baionan zaurituta.
- 1988 – Eusko Legebiltzarrak Emakumeen Euskal Institutua sortzeko legea onartu zuen, Emakunde izena hartu zuen.
- 2002 – Baltasar Garzon epaileak Segi eta Haika legez kanpo utzi zituen.
- 2009 – Eusko Legebiltzarrak Espainiako bandera ipini du historian lehenbizikoz, Auzitegi Gorenaren aginduz.
Mundua
- 1782 – Espainiak Erresuma Batua menderatu zuen, eta Menorka uhartea berea egin.
- 1819 – Txile eta Argentinaren arteko akordioa, Peruren independentzian laguntzeko.
- 2004 – Haitin egindako estatu-kolpea hasi zen, otsailaren 29an Jean-Bertrand Aristide boteretik kendu zuena.
Arte eta kultura
Euskal Herria
- 1914 – Enarak (gaztelaniaz: Las golondrinas), Jose Maria Usanditzagaren musika eta Gregorio Martínez Sierra eta María Lejarragaren libretoa duen zarzuela estreinatu zen Madrilgo Circo Price antzokian.
Mundua
- 1887 – Otelo (italieraz: Otello), Giuseppe Verdiren musika eta Arrigo Boitoren libretoa duen opera estreinatu zen Milango La Scala antzokian.
- 1951 – Lehen aldiz Zilarrezko Fotogramas Sariak eman ziren. Sari hauek urtero, espainiar zinema, telebista eta antzerki arloan bikaintasunari ematen zaizkion sariak dira.
- 1960 – La Dolce Vita ("Bizitza Goxoa") filma estreinatu zen, Federico Fellinik zuzendu eta Marcello Mastroianni, Anita Ekberg eta Anouk Aimée aktoreek antzeztu zutelarik.
- 1993 – Sommersby filma estreinatu zen, Jon Amielek zuzendu eta Richard Gere, Jodie Foster, Bill Pullman eta James Earl Jones aktoreek antzeztu zutelarik.
- 1999 – Payback ("Diru-Itzulketa" edo "Mendekua") filma estreinatu zen, Brian Helgelandek zuzendu eta Mel Gibson aktoreak antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
- 1971 – Apollo 14 espaziontzia ilargiratu zen
Kirolak
Euskal Herria
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1820 – Constantino Ardanatz, bizkaitar politikari eta bide, ubide eta portuetako ingeniaria (h. 1873).
- 1837 – Felipe Dugiols, gipuzkoar militarra (h. 1900).
- 1866 – Pillipa Zugatzaga, jesulaguna eta euskal idazlea (h. 1928).
- 1899 – Julián Zugazagoitia, euskal abokatu eta politikaria (h. 1940).
- 1902 – Juan Antonio Salutregi, Frai Antonio de Jesús y María, bizkaitar apaiz hirukoiztarra (h. 1936).
- 1906 – Mariano Cañardo, euskal txirrindularia (h. 1987).
- 1912 – Rafael Eguskiza Aurrekoetxea, bizkaitar futbolaria (h. 1981).
- 1925 – Pierre Abeberri, lapurtar apaiz katoliko domingotarra (h. 2015).
- 1929 – Lukas Larraza, nafar atleta, krosean espezialista (h. 2020).
- 1933 – Joaquín Hernández Gallego, bizkaitar saskibaloi jokalari eta entrenatzailea (h. 1965).
- 1935 – Saturnino García, bizkaitar antzezlea, Leonen.
- 1939 –
- Miguel Boyer, Lapurdin jaiotako espainiar ekonomialari, irakasle eta politikaria (h. 2014).
- Enrique Rodríguez Galindo, Guardia Zibileko jenerala, gerra zikinean inplikatua, Granadan (h. 2021).
- 1944 – Francisco Letamendia, Ortzi, gipuzkoar politikaria eta irakaslea.
- 1945 – Luis Javier Arrieta, gipuzkoar margolaria.
- 1946 – Xabier Erro, nafar mendigoizalea (h. 2018).
- 1951 – Jose Alberto Pradera, bizkaitar enpresaburu eta politikari jeltzalea.
- 1953 – Nekane Sarobe, gipuzkoar bikoizketa-aktorea.
- 1957 – Julio Ariza, nafar enpresaburu eta politikari ohia.
- 1963 – Pako Aiestaran, gipuzkoar prestatzaile fisiko eta futbol entrenatzailea.
- 1966 – Jose Maria Olazabal, gipuzkoar golf-jokalaria, 1990-2000ko hamarkadetako munduko onenetarikoa.
- 1970 – Pello Otxoteko, gipuzkoar idazlea.
- 1973 – Fernando Goñi, Goñi III.a, nafar pilotari ohia.
- 1977 – Iker Pou, arabar eskalatzailea.
- 1978 – Claire Karabatsos, lapurtar surflaria.
- 1979 - Arrate Gisasola, gipuzkoar futbolari ohia, idazlea, irakaslea eta bertsolaria.
- 1980 – Markel Irizar, gipuzkoar txirrindularia.
- 2001 – Naroa Uriarte, bizkaitar futbolaria.
- 2002 – Enekoitz Azparren, gipuzkoar txirrindularia.
Mundua
- 1748 – Christian Gottlob Neefe, alemaniar musikagilea (h. 1798).
- 1788 –
- Sarah Goodridge, estatubatuar margolaria, miniaturazko erretratuetan berezitua (h. 1853).
- Robert Peel, britainiar politikari eta estatista (h. 1850).
- 1789 – José Ramón Rodil, espainiar militarra (h. 1853).
- 1804 – Johan Ludvig Runeberg, finlandiar liriko eta poeta epikoa (h. 1877).
- 1808 – Carl Spitzweg, alemaniar margolaria (h. 1885).
- 1810 – Ole Bull, norvegiar biolin-jotzailea eta musikagilea (h. 1880).
- 1836 – Nikolai Dobroliubov, errusiar iraultzailea, filosofoa eta literatura-kritikaria (h. 1861).
- 1840 –
- John Boyd Dunlop, eskoziar asmatzailea, ibilgailuentzako pneumatikoaren asmatzailea (h. 1921).
- Hiram Stevens Maxim, estatubatuar asmatzailea (h. 1916).
- 1848 –
- Joris-Karl Huysmans, frantziar eleberrigile eta arte kritikaria (h. 1907).
- Belle Starr, XIX. mendeko Estatu Batuetako mendebaldeko bidelapurra (h. 1889).
- 1859 –
- Giovanni Capurro, italiar poeta (h. 1920).
- Minna Keene, kanadar argazkilaria (h. 1943).
- 1875 – Gonzalo Queipo de Llano, Espainiako Armadako militarra (h. 1951).
- 1878 – André Citroën, frantziar ingeniaria eta industrialaria, Citroën automobil fabrikatzailearen sortzailea (h. 1935).
- 1888 – Georgi Oppokov, errusiar militante boltxebikea (h. 1938).
- 1895 – Aída Peláez de Villa Urrutia, kubatar idazle, kazetari, sufragista eta ekintzaile feminista.
- 1897 – Dirk Stikker, herbeheretar diplomazialari eta politikaria, NATOren 3. Idazkari orokorra (h. 1979).
- 1900 - Rosalind Tanner, britainiar matematikaria eta matematikaren historialaria (h. 1992).
- 1904 – Nils Holmer, suediar hizkuntzalaria (h. 1994).
- 1906 – John Carradine, estatubatuar aktorea (h. 1988).
- 1907 – Pierre Pflimlin, Frantziako lehen ministroa (h. 2000).
- 1910 – Charles Philippe Leblond, kanadar biologoa (h. 2007).
- 1914 –
- William Burroughs, estatubatuar eleberrigilea, saiakeragilea eta gizarte kritikaria, Beat belaunaldiko kidea (h. 1997).
- Alan Lloyd Hodgkin, ingeles medikua, 1963ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1998).
- 1915 – Robert Hofstadter, estatubatuar fisikaria, 1961eko Fisikako Nobel Saria (h. 1990).
- 1918 – Edith Alice Müller, suitzar matematikari eta astronomoa (h. 1995).
- 1919 –
- Red Buttons, estatubatuar aktorea (h. 2006).
- Tim Holt, estatubatuar aktorea (h. 1973).
- Andreas Papandreu, Greziako lehen ministroa (h. 1996).
- 1921 –
- Marion Eames, galesezko eleberrigile nabarmena (h. 2007).
- John Pritchard, britainiar orkestra zuzendaria (h. 1989).
- 1927 – Julio Zachrisson, panamar margolari, grabatzaile eta eskultorea (h. 2021).
- 1929 – Fred Sinowatz, Austriako kantzilerra (h. 2008).
- 1930 – Óscar Humberto Mejía Víctores, Guatemalako diktadorea (h. 2016).
- 1931 –
- Wim van Eekelen, herbehereetar politikari eta legegizona.
- Drummond Matthews, britainiar geologoa (h. 1997).
- Vicente Parra, espainiar antzezlea (h. 1997).
- 1932 – Hiroaki Sato, japoniar futbolaria (h. 1988).
- 1939 – Carlos Soria Fontán, espainiar mendizale eta alpinista, 60 urte beteta 10 zortzimilako igo dituen alpinista bakarra.
- 1940 – H. R. Giger, suitzar margolaria, eskultorea eta barne diseinatzaile surrealista (h. 2014).
- 1943 –
- Nolan Bushnell, estatubatuar negoziogile eta ingeniari elektrikoa, Atari, Inc. enpresaren sortzailea,
- Michael Mann, estatubatuar zinema zuzendari, ekoizle eta gidoilaria.
- 1946 –
- María Durán, Televisión Españolako kantari eta aurkezlea.
- Mauro Pagani, italiar egile abeslari eta musikaria.
- Charlotte Rampling, britainiar aktorea.
- 1947 –
- Mary L. Cleave, estatubatuar astronauta eta ingeniaria (h. 2023).
- Edu Coimbra, brasildar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1948 –
- Barbara Hershey, estatubatuar aktorea.
- Maria Angeles Querol, espainiar historialaria, irakaslea, idazlea eta arkeologoa, Espainiako Historiaurrean aditua.
- Tom Wilkinson, ingeles aktorea (h. 2023).
- 1949 - Nieves López Martínez, espainiar paleontologoa, ornodunen erregistro fosilean espezializatua (h. 2010).
- 1951 - Margarita Ledo Andion, galiziar kazetaria, irakaslea, ikertzailea, zinemagilea eta idazlea.
- 1952 –
- Daniel Balavoine, frantziar abeslaria (h. 1986).
- Juan Manuel Sánchez Gordillo, andaluziar politiko, sindikalista eta historia irakaslea.
- 1954 – Susan Kare, estatubatuar artista eta diseinatzaile grafikoa, 1980ko hamarkadan Apple Macintosh interfazearen elementu askoren sortzailea.
- 1957 – Jüri Tamm, sobietar eta estoniar atleta eta politikaria (h. 2021).
- 1959 – Jennifer Granholm, estatubatuar abokatu, hezitzaile, idazle eta politikaria.
- 1962 – Jennifer Jason Leigh, estatubatuar aktorea.
- 1963 – Goran Jurić, kroaziar futbolari ohia.
- 1964 – Laura Linney, estatubatuar aktorea.
- 1965 – Quique Sánchez Flores, espainiar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- 1966 – Natalia Kasperskaia, errusiar enpresaburu teknologikoa, Kaspersky zibersegurtasun eta antibirus enpresaren sortzaileetako bat.
- 1967 – Olafur Eliasson, daniar-islandar artista.
- 1972 – Maria Danimarkakoa, Danimarkako erregina ezkontidea.
- 1973 – Carme Chaparro, kataluniar kazetaria eta idazlea.
- 1974 – Omarosa Manigault, estatubatuar politologo eta celebritya.
- 1975 – Giovanni van Bronckhorst, herbeheretar futbolari ohia.
- 1976 –
- John Aloisi, australiar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- Abhishek Bachchan, indiar aktore eta playback abeslaria.
- 1978 – Samuel Sánchez, asturiar txirrindularia.
- 1979 – Mirko Hrgović, bosniar futbolari ohia.
- 1980 – Tiwa Savage, nigeriar abeslari, musikagile eta aktorea.
- 1981 – Mia Hansen-Løve, frantziar zinema zuzendari, gidoilari eta aktorea.
- 1982 –
- Laura del Río, espainiar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- Jenn Suhr, estatubatuar atleta, pertika jauzian aditua.
- 1983 –
- Baby K, italiar abeslari, abesti-idazle, rapeatzaile eta modeloa.
- Hiroko Sano, japoniar futbolari ohia.
- 1984 – Rob Mayth, eurodance musika motako alemaniar DJa.
- 1985 –
- Cristiano Ronaldo, portugaldar futbolaria.
- Julie Dachez, frantziar gizarte-psikologoa eta pertsona autisten eskubideen aldeko ekintzailea.
- 1986 – Niels Albert, belgikar txirrindularia.
- 1987 – Özge Gürel, turkiar aktorea.
- 1991 – Nabil Bahoui, suediar futbolaria.
- 1992 –
- Neymar, brasildar futbolaria.
- Kejsi Tola, albaniar abeslaria.
- 1995 – Adnan Januzaj, belgikar futbolaria.
- 1997 – Marcy Avila, venezuelar aktorea, musikaria, musika ekoizlea, efektu bisualen artista eta LGBT eskubideen aldeko ekintzailea.
- 2016 – Jigme Namgyel Wangchuck, Bhutango printze oinordekoa.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1597 – San Martin Loinazkoa, beasaindar misiolari eta martiria (j. 1566).
- 1728 – Antonio Gastañeta, gipuzkoar itsasgizon eta ontzigilea, Madrilen (j. 1656).
- 1951 – Marcelino Ulibarri, nafar politikari karlista (j. 1880).
- 1965 – Eustakio Azkarate-Askasua, gipuzkoar apaiza, organo-jolea eta konpositorea (j. 1887).
- 1970 – José Landazabal, Lakatos, bizkaitar futbolaria (j. 1899).
- 1977 – Miguel Jimeno de Lahidalga, arabar margolaria (j. 1895).
- 1980 – Julene Azpeitia, zumaiar idazlea eta ikastolen bultzatzailea (j. 1888).
- 1982 – Jean Etxeberri, lapurtar errugbilaria, Les Côtes-d'Areyn (j. 1901).
- 1990 – Fernando Goenaga Iribarren, gipuzkoar abeslaria, Isil-isilik abesti herrikoiaren egilea (j. 1907).
- 1991 – Pedro Arrupe, Aita Arrupe, Jesusen Lagundiko 28. nagusia, Erroman (j. 1907).
- 2011 – Julia Chávarri Otero, gasteiztar gizarte-langilea, ijitoak Gasteizen integratzeko lan egin zuena (j. 1932).
- 2012 – Jaime Escudero, bizkaitar futbolaria (j. 1923).
- 2014 – Arkaitz Bellon, Pantxi , espetxean hildako bizkaitar preso politikoa (j. 1978).
- 2016 – Kontxu Odriozola, euskal eta azpeitiar aktorea (j. 1945).
- 2017 – José María García de Andoin, bizkaitar futbolaria eta entrenatzailea, Miranda Ebron (j. 1933).
- 2018 – Jean Nesprias, lapurtar dantza irakaslea (j. 1927).
- 2019 – Lucia Areitioaurtena, Erromaretakua, bizkaitar erraketista (j. 1925).
- 2020 – Jose Angel Ascunce, gipuzkoar literatura-kritikaria, Deustuko Unibertsitateko katedratiko emeritua eta euskal herritarren erbesteko kulturaren ikertzailea (j. 1946).
- 2022 – Fernando Marías, bizkaitar idazlea, Madrilen (j. 1958).
- 2024 – Gorka Setien, euskal idazlea (j. 1958).
Mundua
- 806 – Kanmu Enperadorea, Japoniako Enperadorea (j. 737).
- 1017 – Antso Gartzea, Gaztelako hirugarren konde burujabea.
- 1579 – Giovanni Battista Moroni, italiar margolaria (j. 1520-1524).
- 1661 – Shunzhi, Txinako enperadorea, Qing dinastiako bigarrena (j. 1638).
- 1679 – Joost van den Vondel, herbeheretar olerkari eta antzerkigilea, XVII. mendeko garrantzitsuena (j. 1587).
- 1714 – Carlo Fontana, italiar arkitekto, dekoratzaile eta eskultorea (j. 1638).
- 1722 – Éléonore Desmier d'Olbreuse, Wilhelmsburgeko kontesa eta Brunswick-Lüneburgeko dukesa (j. 1639).
- 1803 – Giovanni Battista Casti, italiar idazlea (j. 1724).
- 1807 – Pasquale Paoli, korsikar iraultzaile, komandante eta abertzalea (j. 1725).
- 1818 – Karlos XIII.a Suediakoa, Suediako erregea (j. 1748).
- 1825 – Pierre Gaveaux, okzitaniar tenor eta musikagilea (j. 1761).
- 1881 – Thomas Carlyle, eskoziar historialari, kritikari eta filosofoa (j. 1795).
- 1888 – Anton Mauve, herbeheretar margolaria, Hagako Eskolako kidea (j. 1838).
- 1909 – Henry Russell, okzitaniar-britainiar alpinista, mendizalea, bidaiaria eta abenturazalea (j. 1834).
- 1919 –
- Vasili Rozanov, errusiar filosofoa, kritikaria eta idazlea (j. 1856).
- William Michael Rossetti, ingeles literatura-kritikaria eta argitaratzailea (j. 1829).
- 1937 – Lou Andreas-Salomé, errusiar idazle, psikoanalista eta intelektuala, liberalismoaren jarraitzailea (j. 1861).
- 1938 – Ana Paris Garcia, UGTko militantea eta lider sindikalista, garrotez exekutatua (j. 1898).
- 1939 – Teresa Mañé, espainiar irakasle, editore eta idazlea (j. 1865).
- 1941 – Andrew Barton Paterson, australiar poeta eta kazetaria (j. 1864).
- 1943 – Anna Keichline, estatubatuar arkitekto eta asmatzailea (j. 1889).
- 1945 – Violette Szabo, SOEko britainiar kidea Bigarren Mundu Gerran, espioia eta Frantziako Erresistentziaren alde aritutakoa (j. 1921).
- 1946 – George Arliss, britainiar aktorea (j. 1868).
- 1947 – Hans Fallada, alemaniar idazlea (j. 1893).
- 1962 – Jacques Ibert, frantziar musikagilea (j. 1890)
- 1967 –
- Àngels Garriga de Mata, kataluniar pedagoga, irakasle eta idazlea (j. 1898).
- Violeta Parra, txiletar folk abeslari, margolari, kantagile, eskultore, brodatzaile eta zeramikagilea (j. 1917).
- 1969 – Thelma Ritter, estatubatuar aktorea (j. 1902).
- 1971 – Mátyás Rákosi, Hungariako lehen ministroa (j. 1892).
- 1972 – Marianne Moore, estatubatuar olerkaria (j. 1887).
- 1984 – Manès Sperber, frantziar filosofoa, soziologoa eta idazlea (j. 1905).
- 1988 – Ove Nyguist Arup, britainiar ingeniaria (j. 1895).
- 1991 –
- Dean Jagger, estatubatuar aktorea (j. 1903).
- Amaro del Rosal, espainiar sindikalista eta idazlea (j. 1904).
- 1993 – Joseph L. Mankiewicz, estatubatuar zinema zuzendaria, gidoigilea eta ekoizlea (j. 1909).
- 1994 – Hermann J. Abs, alemaniar bankaria (j. 1901).
- 1996 – Antonio Ruiz Soler, Antonio el bailarin, espainiar dantzari eta koreografoa (j. 1921).
- 1997 – René Huyghe, frantziar arte-historialaria (j. 1906).
- 1999 –
- Carmen Kurtz, kataluniar idazlea (j. 1911).
- Wassily Leontief, errusiar-estatubatuar ekonomialaria, 1973ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1905).
- 2000 –
- Claude Autant-Lara, frantziar zinemagilea (j. 1901).
- Hidetoki Takahashi, japoniar futbolari eta entrenatzailea (j. 1916).
- 2005 – Étienne Gnassingbé Eyadema, Togoko diktadorea (j. 1935).
- 2008 – Maharishi Mahesh Yogi, indiar yogia, gogoeta transzendentalaren mugimenduaren sortzailea (j. 1918).
- 2015 – Val Logsdon Fitch, estatubatuar fisikaria, 1980ko Fisikako Nobel Saria (j. 1923).
- 2017 – Gila Goldstein, israeldar aktorea, abeslaria eta pertsona transgeneroen aldeko ekintzailea (j. 1948).
- 2018 – Margot Duhalde, txiletar hegazkinlaria, Txileko lehenengo emakumezko gerra pilotua eta Hego Amerikako hegazkinlaritzako aitzindarietako bat (j. 1920).
- 2019 –
- Andy Nisbet, eskoziar mendizalea, arroka eta izotzetan eskalatzeko teknika mistoen aitzindaritzat hartua (j. 1953).
- Miriam Rivera, mexikar emakumezko aktore pornografiko eta modelo transexuala (j. 1981).
- 2020 –
- Stanley Cohen, estatubatuar biokimikaria, 1986ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1922).
- Kirk Douglas, estatubatuar zinema aktore, ekoizle eta zuzendaria (j. 1916).
- Beverly Pepper, estatubatuar eskultorea (j. 1922).
- Yves Pouliquen, frantziar oftalmologoa, Frantses Akademiako kidea (h. 2020).
- 2021 –
- Christopher Plummer, kanadar antzerki, telebista eta zinemako aktorea (j. 1929).
- John Pullin, ingeles errugbilaria (j. 1941).
- Leon Spinks, estatubatuar boxeolaria (j. 1953).
- 2021ean desagertua – John Snorri Sigurjónsson, islandiar alpinista, K2 mendian (j. 1973).
- 2022 – Angélica Gorodischer, argentinar idazlea (j. 1928).
- 2023 –
- Pervez Musharraf, Pakistango presidentea (j. 1943).
- Rosa Tavárez, dominikar margolari, grabatzaile, marrazkilari, instalatzaile eta hezitzailea (j. 1939).
- 2024 –
- Dries van Agt, Herbehereetako lehen ministroa (j. 1931).
- Michael Jayston, ingeles aktorea (j. 1935).
- Jean Malaurie, frantziar antropologoa eta geografoa (j. 1922).
Jaiak eta urteurrenak
- Agate Deuna
- Sehaska egutegiko izendegia: Agate/Ageda/Agathe/Agata eta Nekoitza.
Jaieguna, ondoko herrietan:
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2319
Multimedia: 5 February / Q2319
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
| Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
