Nafarroako errege-erreginen jauregia

Nafarroako errege-erreginen jauregia
UNESCOren gizateriaren ondarea Kultura ondasuna
Nafar bidea Iruñeko Alde Zaharra
Irudi gehiago
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Probintzia	Nafarroa Garaia
Udalerria	Iruñea
Koordenatuak	42°49′13″N 1°38′40″W / 42.820145°N 1.6445239°W / 42.820145; -1.6445239
Historia eta erabilera
Erabilera	egoitza ofiziala
Gizateriaren ondarea
Erreferentzia	669-187
Eskualdea[I]	Europa eta Ipar Amerika
Izen-ematea	bilkura)
BIC	RI-51-0009087
187
Webgune ofiziala
↑ UNESCOk egindako sailkapenaren arabera

Antzinako Nafarroako errege-erreginen jauregia egun Nafarroako Artxibo Orokorraren egoitza da eta Iruñeko eraikin historikorik zahar eta adierazgarrienetakoa da^[1].

Eraikina Nafarroako erregeek eraiki zuten XII. mendean bere egoitza izateko, baina XVI. mendeko Nafarroako konkistaren ondoren erregeorderena izan zen. Gero kapitaintza jeneral eta 1971 arte gobernu militar bihurtu zen.

Luzaroan utzita izan ondoren, 2003an Rafael Moneok berreraiki eta Nafarroako Errege Artxibo Nagusi bilakatu zen, ordura arte funtzio hori betetzen zuen Antzinako Nafarroako Artxibo Orokorra (Nafarroako jauregiaren alboan) ordezkatuz.

Kokalekua

Iruñeko Alde Zaharreko Maiatzaren Bia kalean dago, San Fermin Aldapakoaren elizaren alboan.

Izena

Historian zehar, hainbat izen izan ditu, hona hemen:

• 1189 eta 1841 artean: San Petri errege jauregia, San Petri apezpiku eta errege jauregia, eta Errege-erreginen jauregia. San Petri izena bertan zegoen elizatik zetorkion (egun, Aldapa kaleko San Fermin elizan dago kokatuta).
• 1841 eta 1872 artean: Kapitaintza Jeneralaren jauregia.
• 1876 eta 1971 artean: Gobernu Militarra.
• 2003az geroztik: Nafarroako Errege Artxibo Nagusia.

Historia

Alfontso Bataiatzaileak Nabarreriako muino horretan eraikinak ez egitea agindu zuen azpian zuen San Zerningo Burgua babesteko asmotan. Antso Jakitunak agindua baliogabetu eta Iruñeko lurralde guztien jabea zen apezpikuarekin akordioa lortu zuen bertan Erreginen Jauregia eraikitzeko. 1198an Antso VII.ak jauregia hipotekatu eta auziak sortu zituen errege eta diozesi artean. Hori konpontzeko biek erabili zuten jauregia.

Tibalt I.ak, 1246an Iruñera ailegatu eta, Petri Ramirez Piedrolakoa apezpikuak jauregia okupatu izan zuela topatu zuen. Hori zela eta "jauregi zaharretan" jarri izan behar zuen egoitza, katedralaren klaustroan zegoen Jesukristo kaperaren ondoan. Honek bien arteko tirabirak areagotu zituen: Tibaltek Petri Ximenez Gatzolatzekoa gotzaina saltzailetzat salatu eta apezpikuak erregea eskumikatu zuen. Honen ondorioz, apezpikuak Aragoiko erresuman zegoen Navardúnera ihes egin behar zuen. hiru urte eman zituen hantxe. Tibaltek Erromara jo zuen eskumikua kentzeko. Gazolazkoak Tibalt II.ari Jauregia itzuli bazion ere, Alexandro IV.a aita sainduak itzulpena indargabetu zuen.

1276ko Nabarreriako Gerran, Jauregia kaltetua oso izan zen, bertatik Nabarreriakoek San Zerningotarrei katapultaz eraso zietelako.

Azkenean Martin V.a aita sainduak Zuria I.a Nafarroakoari San Petriko Errege-Jauregia eman eta erregeen egoitza bilakatu zen Nafarroako konkista arte. Inbasioaren ondoren apezpikuek berriro saiatu zuten Jauregia izatea, Bernardo de Sandovalek Espainiako koroa auzitan sartu zuen baina ezin.

Ordurako eta 1539eta gero erregeordeen egoitza izan zen. Espainiako erregeek Iruñeko bere egonaldietan erabili zuten: Filipe II.a Espainiakoa 1592an, Filipe V.a Espainiakoa 1706an eta Josef Bonaparte Frantziara itzultzean.

1936ko otsailetik aurrera Emilio Molak, orduan Nafarroako Gobernadore Militarra zena, egoitza zuen, Espainiako Bigarren Errepublikaren aurkako altxamenduaren buruzagia aukeratua.

Espainiako armadak 1971n utzi arren, 1976an Kultura Ondasun izendatu zuten. Berreraikitzeko lanak hasten ari zirela, eraikina hainbat aldiz su eman zuten, 1978ko maiatzetik ia hilabetero eta 1983ko urriko hamabost egunetan hamabi aldiz.

1987ko irailean Manuel Iñiguez eta Alberto Uztarroz arkitektoek Nafarroako Gobernuari Nafarroako Historia Museoa eraikitzeko aurreproiektu erakutsi zioten. 1993an, berriz, Nafarroako Agiritegi Nagusia eraikitzea erabaki eta Rafael Moneo nafarrari proiektua eskatu zioten. 1994an lanak hasi eta 2003an zabaldu zuten.

Arkitektura

Ziur asko 1189 inguru eraikia izan bazen ere, badaude aurrekoa dena esaten dutenak. Oraindik gela erromaniko bakarra geratzen da, 26,8 x 7,1 metrokoa eta mendebaldean erregeen gelak zituena.

Ipar-ekialdeko muturrean zabalkuntza gotiko eta pizkundetarrak egin zituzten. XV. mendeko galeria du, erdialdean uharka duena. Gainera XIV. mendeko eskailera gotikoa izan zuen, azken berrikuntzak kendua.

Filipe II.a Espainiakoak Nafarroako armarria kendu eta austriarrena ipini zuen, egun dirauena. Erdi Aroko dorreak XVII. mendera arte mantendu ziren, orduan Pierre Bollerrek egindako margo batean ikus daitekeelako.

1733an lehergailuen biltegia eztanda eta zeharo kaltetu zuen eraikina. XVII. eta XVIII. mendeetan berrikuntza asko egin zituzten.

XIX. mendean eskailerak eta galeriak berritu zituzten, gobernadore militarrak aginduta. 2003an Rafael Moneok eraikin berria egin zuen, harresiak mantenduz eta gaztelu itxura berreskuratuz.

Bibliografia

• Tomás Urzainki Mina. (2003). Navarra. Estado Europeo. Iruñea: Pamiela ISBN 84-7681-397-X..
• Idazle asko. (2006). Guía de Arquitectura de Pamplona y su Comarca. Iruñea: Ona Industria Gráfica ISBN 84-611-3284-X..

Ikus gainera

• Antzinako Nafarroako Artxibo Orokorra
• Iruñeko Kultura Ondasun zerrenda
• Erromanikoa Euskal Herrian

Erreferentziak

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Iruñea

• (Gaztelaniaz) Nafarroako Errege Artxibo Nagusiaren webgunea

• Datuak: Q3111483
• Multimedia: Palacio de los Reyes de Navarra, Pamplona / Q3111483