Lanzhou

Lanzhou
Prefektura mailako hiria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Txinako Herri Errepublika
Txinako probintzia	Gansu
Izen ofiziala	兰州市
Posta kodea	730000
Geografia
Koordenatuak	36°03′42″N 103°49′54″E / 36.06171°N 103.83177°E / 36.06171; 103.83177
Azalera	13192.31 km²
Altuera	1.572 m
Demografia
Biztanleria	4.359.446 (2020) 743.283 (2010)
Dentsitatea	330,45 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	0931
Ordu eremua	UTC+08:00
Hiri senidetuak	Albuquerque, Akita, Christchurch, Nuakxot, Alba Iulia, Penza, Ulan-Ude eta Hachinohe
Matrikula	甘A
lanzhou.gov.cn

Lanzhou (txinera tradizionalez: 蘭州; txinera sinplifikatuz: 兰州; pinyinez: Lánzhōu), Gansuko probintziako hiriburua eta hiri handiena da. 2018ko erroldaren arabera 3.616.000 biztanle inguru dauzka eta horietatik 2.890.000 erdigunean bizi dira. Zetaren Bidean hiri garrantzitsua izan zen.

Historia

Sorrera

Antzina Qiang etniaren eremua izan zena, K.a. VI mendean Qin estatuaren parte bihurtu zen. K.o. 81 urtean Han dinastiak eskuratu zuen. Zetaren Bidea eratu zenean iparraldeko bidean hiri garrantzitsua bihurtu zen^[1], bertan baitzegoen Ibai Horia zeharkatzeko ibi aproposa, eta "urrezko hiria" ezizena hartu zuen. Halako garrantzia hartu zuenez Txinako Harresi Handia bertaraino luzatzea erabaki zen hiria babesteko helburuaz. Gaur egun oraindik aztarna batzuk aurki daitezke hirian^[2]. Honen adierazgarri Lanzhoutik 100 kilometro hego-ekialdera dagoen Bingling Tenplua. Eskultura budista ugari dituen leize multzo ikusgarria da, UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuena^[3].

Esku aldatze ugari

Han dinastiaren erortzean hainbat leinu izan ziren Lanzhoun agintzen, harik eta Iparraldeko Wei dinastiak Jincheng komandantzia bertan ezarri zuen arte. Jincheng (金城, "urrezko hiria") izena eman zion orduan. V eta XI mendeen artean Budismo ikasketak egiteko erdigune garrantzitsua bihurtu zen.

Sui dinastiako Wen enperadoreak 581 urtean eman zion gaur egungo izena, Lanzhou^[4]. 763 urtean Tibeteko inperioak konkistatu zuen eta 843 urtean Txinako Tang dinastiak berreskuratu zuen. XI mendean Mendebaldeko Xia dinastiak hartu zuen eta berriz ere izena aldatu zion, Qinghai bihurtuz. 1041 urtean Song dinastiak eskuratu zuen eta Lanzhou izena itzuli zion. Garai honetan tearen eta zaldiaren merkatal hiri garrantzitsua bihurtu zen^[4].

1127 urten Jin dinastiak hartu zuen eta 1235 urtean mongolek konkistatu zuten^[5]. Ming dinastiak mongolak kanporatu zituen eta Txinaren barnean gelditu zen betirako. 1666 urtean Gansu probintzia eratu zen eta Lanzhou bihurtu zen hiriburua.

XX mendea

1920 eta 1930 hamarkadetan Txina ipar-mendebaldean sovietar eraginaren erdigunea bihurtu zen. 1935 urtean Xi'an hiriarekin lotuko zuen errepidea eraiki zen eta honi esker sovietarrek Xi'anera material ugari eraman ahal izan zituzten 3.200 kilometro zituen bidean zehar. 1937an Bigarren Txina-Japonia Gerra lehertu zen eta hegazkin japoniarrek Lanzhou sarritan bonbakatu zuten. Guominjun armada txinatar musulmaneko Ma Hongkui eta Ma Bufang generalek Lanzhou defendatu zuten eta japoniarrak ez ziren hiria hartzeko gai izan^[6].

Geografia eta Klima

Lanzhou Txina ipar-mendebaldeko erdigune geografikoa eta politikoa da. 13.300 km²-tako azalera hartzen du eta itsasmailatik 1.600 metrotako altueran kokaturik dago. Ibai Horiaren hegoaldeko ertzean zabaltzen da eta inguruan Qilian mendiak eta Kongtong mendiak ditu, azken hau taoismoarentzako toki sakratua da.

Kokapena

Prefektura mailako Lanzhou hiriaren mugakideak honakoak dira: Wuwei eta Baiyin iparraldean, Dingxi hegoalde eta mendebaldean, Linxia hegoaldean, eta Sichuan probintzia mendebaldean.

Klima

Datu klimatikoak (Lanzhou (1971−2000))
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	1.7	6.0	12.2	19.6	24.1	27.3	29.3	27.9	22.8	16.7	9.5	2.8	16.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	−10.1	−6.0	0.3	6.1	10.7	14.3	16.6	15.7	11.4	5.0	−2.1	−8.3	4.5
Pilatutako prezipitazioa (mm)	1.4	2.6	9.2	14.7	33.2	44.0	67.0	73.8	40.7	21.3	2.8	0.9	311.6
Prezipitazio egunak (≥ 0.1 mm)	1.9	2.4	4.5	5.3	7.5	9.4	11.4	11.2	9.9	6.3	1.7	1.0	72.5
Eguzki orduak	155.7	179.3	195.4	224.5	245.9	234.7	244.8	241.1	191.5	186.0	174.0	151.2	2424.1
Hezetasuna (%)	54	49	48	44	48	54	59	63	66	66	60	58	52
Iturria: China Meteorological Administration

Banaketa administratiboa

• Chengguan Barrutia (城关区)
• Qilihe Barrutia (七里河区)
• Xigu Barrutia (西固区)
• Anning Barrutia (安宁区)
• Honggu Barrutia (红古区)
• Yongdeng konderria (永登县)
• Gaolan konderria (皋兰县)
• Yuzhong konderria (榆中县)

Ekonomia

1949tik aurrera eremu behartsua zena industriagune garrantzitsua bihurtu da.

Lehengai ugari eskuratzen dira Lanzhou eremuan, hala nola, ikatza, urrea, zilarra, zinka, nikela, manganesoa, buztina eta dolomita. Zentral termikoa eta zntral hidroelektrikoa ere baditu energia ekoizteko. Horretarako Ibai Horian Liujia arroilean urtegi erraldoia eraiki zen^[7].

Industriari dagokionez ehungintza (artilea eta larrua), goma prozesamenduak eta landare ongarriak ekoizten dituzten lantegiez gain petrolio findegia, herraminta industria eta industria metalurgikoa eta petrokimikoa ere baditu. 1960. hamarkadan zentral nuklearra ere eraiki zen.

Azkenik nekazaritza zabala ere badauka.

Garraioa

Lanzhou Zhongchuan Nazioarteko aireportua 1970 urtean eraiki zen eta hiritik 70 kilometro iparraldera kokaturik dago^[8]. Hainbat trenbidek elkartzen dute Txinako gainerako hiriekin eta Abiadura Handiko Trena ere badu. 2012an metroa eraikitzen hasi ziren. 207 kilometro izango ditu eta sei lerro.

Ondasun nabarmenak

• Bingling Tenplua: 2014 urtean UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen Chang'an eta Tianshui korridorearen barnean^[3]. Harrizko 700 estatua ikus daitezke, 200 kobazuloz osaturiko sare batean. Estatuak Tang dinastia garaian egindakoak dira.
• Pagoda Zuriaren parkea: parkea Ibai Horiaren iparraldean dago, eta bertan Yuan dinastia garaian eraiki eta Ming dinastia garaian berreiraikitako Pagoda Zuria dago^[9].
• Baiyun tenplu taoista
• Xiguan meskita^[10]
• Gansu probintziako museoa
• Zhongshan zubia^[11]
• Lanzhouko Lorategi Botanikoak

Iruditegia

• 
  Bingling Tenplua.
• 
  Ibai Horia eta Zhongshan zubia.
• 
  Pagoda Zuria.
• 
  Xiguan meskita.
• 
  Gansu probintziako museoa.
• 
  Huang He.
• 
  Baiyun tenplu taoista.

Hiri senidetuak

Albuquerque (AEB)  Akita (Japonia)  Asgabat (Turkmenistan)  Chorley (Ingalaterra)  Penza (Errusia)  Nuakxot (Mauritania)  Young Shire (Australia)

Erreferentziak

Kanpo estekak

• (Txineraz) Lanzhouko gobernuaren webgunea.

• Datuak: Q183584
• Multimedia: Lanzhou / Q183584