Évora

Évora Évora
Portugalgo udalerria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Portugal
Portugalgo barrutia	Evora
Izen ofiziala	Évora
Jatorrizko izena	Évora
Posta kodea	7000
Geografia
Koordenatuak	38°34′21″N 7°54′26″W / 38.5725°N 7.9072°W / 38.5725; -7.9072
Azalera	1307.04 km²
Altuera	295 m
Mugakideak	Portel, Viana do Alentejo, Reguengos de Monsaraz, Redondo, Estremoz, Arraiolos, Montemor-o-Novo eta Tønsberg
Demografia
Biztanleria	53.577 (2021) −3.019 (2011)
Dentsitatea	40,99 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1166
Telefono aurrizkia	266
Ordu eremua	Europa Mendebaldeko Ordua
Hiri senidetuak	Chartres, Angra do Heroísmo, Vidigueira, Sines, Suzdal (en) , Mozambike uhartea eta Tønsberg
cm-evora.pt

Évora (ˈɛvuɾɐ ahoskatua) Portugalgo hiria da, herrialdearen hegoko erdialdean dagoena. Evorako Barrutiko eta Alentejo eskualdeko hiriburua da^[1]. 2011ko erroldaren arabera 56.596 biztanle ditu.

1986an UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen Évorako erdigune historikoa^[2]. Honetaz gain Europako herri zaharrenen sarean sartuta dagoen Portugalgo herri bakarra da.

Etimologia

Zeltiarrek Ebora izena eman zioten, "hagina" (zuhaitza) esan nahi du. Hau da hipotesi onartuena baina beste batzuk ere badaude. Errmatarrek urrea ustiatu zuten Portugalgo meategietan eta aurum izenaren aldaera izan liteke, baina Évoran bertan ez zen urrerik, beraz ez da aintzat hartzen.

Historia

Erromatarren aroa

Bi mila urtetik gora dituen hiri zaharra da. Lusitania hegoaldean zeuden zeltiar leinuen hiriburu zen. K.a. 57 urtean erromatarrek konkistatu egin zuten eta Julio Zesarrek Liberalitas Julia (Julioren oparotasuna) izena ezarri zion^[3], dena den Plinio Zaharrak bisitatu zuen eta bere Naturalis Historia liburuan Ebora Cerealis deitu zion inguruan gari soro zabalak baitzituen. Hainbat bideren lotunea izanik Evora handitu egin zen eta Iberiar Penintsulako hiri nagusien artean kokatu zen. IV mendean Quintianus apezpikuaren egoitza zen^[4].

Visigodoak eta mairuak

Visigodoek erasotu zuten 584 urtean eta Leovigildo erregearen menpe gelditu zen. Katedral-hiri bihurtu zen, baina garai honetan hasi zen hiriaren gainbehera.

715 urtean Tarik ibn Zijad mairuak konkistatu zuen eta Badajozko taifaren barnean gelditu zen. 1165 artean musulmanek agindu zuten bertan eta hiriak Yaburah ( يابرة) izena izan zuen. Hiria errekuperatzen hasi zen eskualdeko nekazaritza zentru bihurtu baitzuten eta gotorlekua eta meskita ere eraki baitzituzten. Gaur egun ere oso nabarmena da hiriaren egitura musulmana.

Erdi Aroa

1165 urtean Geraldo "Beldurgabeak" (Geraldo Sem Pavor) eraso sorpresa baten bidez hiria eskuratu eta Afonso Henriques errege kristauaren menpe gelditu zen. Erdi Aroan bertan izan zuten egoitza sarritan Portugalgo gorteak eta nobleek. Errege ezkontza ugari izan ziren bertan, bai eta Erresumarentzako garrantzitsuak ziren erabakiak hartu ere.

Aro modernoa

Kultura eta arte zentro garrantzitsua izan zen, XV mendean, Joanes III.aren garaian. Artista asko bizi izan ziren bertan, hala nola Nicolau Chanterene eskultorea, Cristóvão de Figueiredo eta Gregório Lopes margolariak, Manuel Cardoso eta Duarte Lobo musikariak, Duarte Galvão kronikaria eta Gil Vicente antzerkigilea. Aldi berean Portugalgo esklabu populazioaren gehiengoa Évoran zegoen XVI mendean.

1540 urtean apezpiku egoitza bihurtu zen berriz eta 1559an Jesusen Konpainiak Portugalgo bigarren unibertsitatea ireki zuen, bestea Coimbrakoa zen. Maisu flamenkoak ekarri ziren, Nicolaus Clenardus (Nicolaas Cleynaerts) eta Johannes Vasaeus (Jan Was) besteak beste. XVI mendean Jesuitak Portugaldik bidaliak izan arren unibertsitateak bertan jarraitu zuen 1759an Pombalgo markesak itxi zuen arte.

1808an soldadu portuges eta espainiarrek Évora defendatu nahi izan zuten frantziar tropen aurrean baina frantsesek garaitu eta hiria harpilatu zuten. 1834 urtean ere Gerra liberalen amaiera izan zen Évoran Mikel I.a errege absolutistaren gudarostea errenditu zenean.

1986an UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen Évorako erdigune historikoa^[2].

Geografia

Alentejo eskuladeko lautada zabaletan dagoen muino batean kokaturik dago 300 metrotako altueran. Lisboa eta Badajoz arteko errepidean kokaturik dago, Portugalgo hiriburutik 140 kilometrotara eta Espainiako hiritik 80 km-ra.

Banaketa administratiboa

Freguesiak

Bacelo] Canaviais] Horta das Figueiras Malagueira Nossa Senhora da Boa Fé Nossa Senhora da Graça do Divor Nossa Senhora da Tourega Nossa Senhora de Guadalupe Nossa Senhora de Machede Santo Antão

São Bento do Mato São Mamede São Manços São Miguel de Machede São Sebastião da Giesteira São Vicente do Pigeiro Sé e São Pedro Senhora da Saúde Torre de Coelheiros

Demografia

Biztanleriaren bilakaera (1801 – 2011)[5]
Urteak	1801	1849	1900	1930	1960	1981	1991	2001	2011
Biztanleak	18.620	16.995	25.563	35.903	50.095	51.572	53.754	56.519	57.073

Ekonomia

Alentejoko hiri nagusia denez eskualderako nekazaritza eta zerbitzu erdigune garrantzitsua da. Unibertsitatea bertan dago bain eta Ospitale handia ere. Turismoa ere jarduera ekonomiko garrantzitsua da.

Ondasun nabarmenak

Évorako erdigune historikoa1 UNESCOren gizateriaren ondarea
Évorako tenplu erromatarra.
Mota	Kulturala
Irizpideak	ii, iv
Erreferentzia	361
Kokalekua	Portugal
Eskualdea2	Europa / Ipar Amerika
Izen ematea	1986 (X. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena

1986an UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen Évorako erdigune historikoa^[2]. Izan ere aro desberdinetako hainbat monumentu aipagarri baititu:

• Évorako tenplu erromatarra (II. m.)
• Évorako katedrala (XII-XIII. m.)
• San Frantzisko eliza (XV. m.): Famatua da bere hezurren kapera (Capela dos Ossos).
• Évorako errege jauregiaren hondarrak
• Aqua da Prata akueduktoa.

Hiritik 10-15 kilometro mendebaldera Paleolito garaiko monumentu megalitiko garrantzitsuak ditu.

• Zambujeiroko trikuharri handia.
• Almendrondoetako harrespila.

Iruditegia

• 
  Évorako alde historikoaren ikuspegia.
• 
  Alde historikoa.
• 
  Giraldo enparantza.
• 
  Évorako tenplu erromatarra.
• 
  Évorako katedrala.
• 
  San Frantzisko eliza.
• 
  Kalea.
• 
  Kalea.
• 
  Aqua da Prata akueduktoa.
• 
  Zambujeiroko trikuharri handia.
• 
  Almendrondoetako harrespila.

Hiri senidetuak

•  Angra do Heroísmo (Portugal)
•  Suzdal (Errusia)
•  Mozambike uhartea (Mozambike)
•  Chartres (Frantzia)
•  Tønsberg (Norvegia)

Hauetaz gain Europako herri zaharrenen sarean dago.

Erreferentziak

Kanpo estekak

• (Portugesez) Evorako udalaren webgunea.

• Datuak: Q179948
• Multimedia: Évora / Q179948