Trajano
Trajano | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Irudi gehiago | |||||||||||
98ko urtarrilaren 28a - 117ko abuztuaren 7a ← Nerva - Hadriano →
| |||||||||||
Bizitza | |||||||||||
Jaiotzako izen-deiturak | Marcus Ulpius Traianus | ||||||||||
Jaiotza | Italica eta Pedraza, 53ko irailaren 18a | ||||||||||
Herrialdea | Antzinako Erroma | ||||||||||
Heriotza | Selinus (en) eta Cilicia (en) , 117ko abuztua (63 urte) | ||||||||||
Hobiratze lekua | Trajanoren zutabea | ||||||||||
Heriotza modua | berezko heriotza: apoplexia | ||||||||||
Familia | |||||||||||
Aita | Marcus Ulpius Traianus, Nerva | ||||||||||
Ama | Aureliana | ||||||||||
Ezkontidea(k) | Plotina | ||||||||||
Seme-alabak | ikusi
| ||||||||||
Anai-arrebak | ikusi
| ||||||||||
Leinua | Antoniar leinu Ulpii Traiani (en) | ||||||||||
Hezkuntza | |||||||||||
Hizkuntzak | latina | ||||||||||
Jarduerak | |||||||||||
Jarduerak | estatu-politikaria, politikaria eta ofizierra | ||||||||||
Gradua | legatus (en) Imperator (en) | ||||||||||
Sinesmenak eta ideologia | |||||||||||
Erlijioa | Antzinako Erromako erlijioa | ||||||||||
Marko Ulpio Nerva Trajano[1] (latinez: Marcus Ulpius Nerva Traianus) (53ko irailaren 18a - 117ko abuztuaren 9a) erromatar enperadorea izan zen, 98tik hil zen arte. Haren agindupean, Erromako Inperioak hedadura handiena lortu zuen.
Bizitza
Estreinako urteak eta boterearen eskuratzea
Marko Ulpio Trajano senatariaren semea izan zen Trajano. Ulpia leinua Hispaniako Baetica probintzian finkatu zen. Familia horrek erromatar politikari ospetsu gehiago eman zuen Trajanoren ostean ere.
Trajano Rhin ibaiaren mugan hezi zen, Erromako gune arriskutsuenetako batean, beraz. Domizianoren germaniarren kontrako kanpainetan parte hartu zuen. 96rako Inperioko jeneralik ospetsuenetakoa eta arrakastatsuena izan zen.
Nerva enperadore berriak armadaren errespetua bereganatuko zuelakoan, 97ko udan Trajano semetzat eta oinordekotzat hartu zuen. Hadrianok, enperadorea izatekoa zenak, eman zion Trajanori izendapen horren berri; hortaz, Trajanoren babesa eskuratu zuen bizitza osorako. 98ko urtarrilaren 27an, Nerva hil zenean, Trajanok inolako arazorik gabe ordeztu zuen. Horrela, Italiakoa ez zen lehen enperadore bihurtu zen.
Herritarrek Trajanoren hautaketari harrera bikaina egin zioten. Trajanok gobernu on eta orekatu baten bidez erantzun zien. Nervaren politika suspertu zuen: Domizianok bidegabe atxilotutako asko aske utzi zuen, eta bahitutako ondasunak bueltatu zizkien. Hain zen ospetsua, non Senatuak optimus (hoberena) titulua eman zion.
Daziako gerrak
Hala ere, Trajanoren ospea kanpaina militarrei zor zaie. 101ean, zigor-kanpaina egin zuen daziarren erresuman, Danubioko iparraldean. Dezebalo erregea errenditzera behartu zuen hurrengo urterako, Sarmizegetusa Regia hiria hartu ondoren. Erromara itzulirik, Dacicus Maximus titulua eman zitzaion.
Dezebalo berriro matxinatu zen mugan, aldameneko erresumak bere alde jotzen ahalegindutakoan. 106an, ikaragarrizko zubia eraiki ostean, Dazia osoa menderatu zuen Trajanok. Sarmizegetusa erabat suntsitu zuen eta Dezebalok bere buruaz beste egin zuen.
Trajanok hiri berri bat eraiki zuen, "Colonia Ulpia Traiana Augusta Dacica Sarmizegetusa". Izen bera izan arren, beste leku batean kokatu zuen Trajanok. Inperioko probintzia bihurturik, erromatarrek kolonizatu zuten Dazia. Estatuak, gainera, Daziako urrea eskuratu ahal izan zuen.
Ekialdeko hedadura
Aldi berean, Erromaren menpean zegoen Nabateako Rabbel II.a erregea hil zen. Heriotza horretaz baliatuta, Trajanok Nabatea anexionatu zuen, Siria eta Egiptoko legioen bitartez.
107rako, Inperioak beste probintzia bat zeukan, Arabia Petraea izenekoa, zeinek Petra eta Bostra hiriak baitzituen. Hori zela eta, Inperioa gaur egungo Jordania eta Arabiara iritsi zen.
Bakealdia
Hurrengo 7 urtetan, gobernu zibilean murgildu zen Trajano. Garai horretan Plinio Gaztearekin adostu zen zer nolako erantzuna eman behar zien Pontoko kristauei. Bakean uztekoak ziren baldin eta haien errituak publikoki ospatzen ez bazituzten.
Monumentu eta errepide berriak eraiki zituen, batez ere Italian eta Hispanian. Haren izeneko foroan Trajanoren zutabea eraiki zuten, daziarren kontrako garaipenak oroitarazteko. Gaur egun ere zutik jarraitzen du.
Inperioa hedadura handienean
113an borrokatzeari berriro ekin zion Trajanok. Partiarrek Armenian errege onartezina kokatu zuten erromatarren ikuspuntutik. Armeniako Erresuma bi inperio handi horien artean egonda, bien artean aukeratzen ziren armeniar erregeak.
Trajano Armeniara abiatu zen lehen. Erregea kendu eta probintzia anexionatu zuen. Orduan Partia aldera joan zen. Babilonia, Seleuzia eta, azkenean, Ktesifon hiriburua hartu zituen 116rako. Persiar Golkoraino ere iritsi zen, eta Mesopotamia Erromako probintzia izendatu zuen. Alexandro Handiaren adina eduki ez izana tamaldu zen, hura bezalako inperioa eraiki ahal izateko.
Hala ere, Trajano ez zen hor gelditu. Susa hiria harturik, erregea bota zuen eta haren ordez erromatarren menpeko beste bat kokatu zuen. Erromako Inperioa ez zen sekula hain urrun iritsi ekialdean.
Hatra hiriak, ordea, ez zuen amore ematen. Trajano bera joan zen gotorleku hori hartzera, baina ezin. Orduan, juduak eta Mesopotamia matxinatu ziren. Trajanok atzera egin behar izan zuen, behin-behineko erretreta zelakoan. Nolanahi ere, bere azken kanpaina izan zen.
Gaixoturik, Italiara bueltatu behar izan zuen, eta, 117ko udan, hil egin zen. Hadriano hautatu zuen oinordeko, zeinak Mesopotamia probintzia partiarrei itzuli zien. Trajanok konkistatutako gainerako eremuek Inperioan jarraitu zuten.
Erreferentziak
- ↑ Euskaltzaindiaren 76. araua: Latin eta greziar pertsona-izen klasikoak
Ikus, gainera
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Trajano |
- i
- e
- a
27 BC – 235 AD
235–284
- Maximino Trax
- Gordiano I.a eta Gordiano II.a
- Pupieno eta Balbino
- Gordiano III.a
- Filipo Arabiarra eta Filipo II.a
- Dezio eta Herenio Etrusko
- Hostiliano
- Treboniano Galo eta Volusiano
- Emiliano
- Valeriano
- Galieno, Salonino eta Valeriano II.a
- Klaudio Gotiko
- Kintilo
- Aureliano
- Tazito
- Floriano
- Probo
- Karo
- Karino eta Numeriano
Galietako enperadoreak:- Postumo
- (Leliano)
- Mario
- Viktorino
- (Domiziano II.a)
- Tetriko I.a eta Tetriko II.a
284–395
- Diokeziano (inperio osoa)
- Diokeziano (ekialdea) eta Maximiano (mendebaldea)
- Diokeziano (ekialdea) eta Maximiano (mendebaldea) eta Galerio (ekialdea) eta Konstantzio Kloro (West)
- Galerio (ekialdea) eta Konstantzio Kloro (mendebaldea) eta Severo II.a (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea)
- Galerio (ekialdea) eta Severo II.a (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea)
- Galerio (ekialdea) eta Maxentzio (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea)
- Galerio (ekialdea) eta Lizinio (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea)
- Maxentzio (bakarrik)
- Lizinio (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) eta Konstantino I.a Handia (bere burua aldarrikatua) eta Valerio Valente
- Lizinio (ekialdea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Lizinio II.a, Konstantino II.a eta Krispo
- (Martiniano)
- Konstantino I.a Handia (inperio osoa) eta Krispo
- Konstantino II.a
- Konstante
- Magnentzio eta Dezentzio
- Konstantzio II.a eta Vetranio
- Juliano Apostata
- Joviano
- Valentiniano I.a
- Valente
- Graziano
- Valentiniano II.a
- Magno Maximo eta Flavio Viktor
- Teodosio I.a Handia
- (Flavio Eugenio)
395–480
- Honorio
- (Konstantino III.a eta Konstantzio II.a)
- Konstantzio III.a
- Joan, mendebaldeko usurpatzailea Ravenan
- Valentiniano III.a
- Petronio Maximo eta Paladio
- Avito
- Maioriano, Libio Severo, Antemio eta Olibrio
- Glizerio
- Julio Nepote (de iure)
- Romulo Augustulo (usurpatzailea)
Bizantziar Inperioa
395–1204
- Arkadio
- Teodosio II.a
- Pulkeria
- Martziano
- Leon I.a
- Leon II.a
- Zenon I.a (1. agintaldia)
- Basilisko eta Marko
- Zenon I.a (2. agintaldia)
- Anastasio I.a
- Justino I.a
- Justiniano I.a
- Justino II.a
- Tiberio II.a
- Maurizio eta Teodosio
- Fokas
- Heraklio
- Konstantino III.a
- Heraklonas
- Konstante II.a
- Konstantino IV.a eta Heraklio, Tiberio eta Justiniano II.a
- Justiniano II.a (1. agindaldia)
- Leontzio
- Tiberio III.a
- Justiniano II.a (2. agintaldia) eta Tiberio
- Filipiko
- Anastasio II.a
- Teodosio III.a
- Leon Isauriarra
- Konstantino V.a
- Artabasdo
- Leon IV.a Khazariarra
- Konstantino VI.a
- Irene
- Nizeforo I.a
- Estaurazio
- Mikel I.a Rangabe eta Teofilakto
- Leon V.a Armeniarra eta Konstantino
- Mikel II.a
- Teofilo
- Mikel III.a
- Basilio Mazedoniarra
- Leon VI.a Jakituna
- Alexandro Bizantziokoa
- Konstantino VII.a Porfirogeneta
- Erroman I.a Lakapetarra eta Kristobal, Eztebe eta Konstantino
- Erroman II.a
- Nizeforo II.a Fokas
- Joan I.a Tzimiskes
- Basilio II.a
- Konstantino VIII.a
- Zoe (1. agindaldia) eta Erroman III.a
- Zoe (1. agindaldia) eta Mikel IV.a
- Mikel V.a
- Zoe (2. agindaldia) eta Teodora
- Zoe (2. agindaldia) eta Konstantino Monomako
- Konstantino Monomako (bakarrik)
- Teodora
- Mikel VI.a
- Isaak I.a Komneno
- Konstantino X.a Dukas
- Erroman IV.a Diogenes
- Mikel VII.a Dukas eta Androniko, Konstantios eta Konstantino
- Nizeforo III.a Botaniates
- Alexio I.a Komneno
- Joan II.a Komneno eta Alexio Komneno
- Emanuel I.a Komneno
- Alexio II.a Komneno
- Androniko I.a Komneno
- Isaak II.a Angelo
- Alexio III.a Angelo
- Alexio IV.a Angelo
- Nikolas Kanabos, usurpatzailea
- Alexio V.a Dukas
1204–1261
Bizantziar Inperioa
1261–1453
- Mikel VIII.a Paleologo
- Androniko II.a Paleologo eta Mikel IX.a Paleologo
- Androniko III.a Paleologo
- Joan V.a Paleologo
- Joan VI.a Kantakuzeno eta Joan V.a Paleologo eta Mateo Kantakuzeno
- Joan V.a Paleologo
- Androniko IV.a Paleologo
- Joan VII.a Paleologo
- Androniko V.a Paleologo
- Emanuel II.a Paleologo
- Joan VIII.a Paleologo
- Konstantino XI.a Paleologo
- Datuak: Q1425
- Multimedia: Traianus / Q1425