Ida Vitale

Ida Vitale
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Montevideo, 1923ko azaroaren 2a (100 urte)
Herrialdea	Uruguai
Bizilekua	Montevideo Austin Mexiko Hiria
Familia
Ezkontidea(k)	Ángel Rama (en)  (1950 -  1969) Enrique Fierro (en)  (1970 -
Seme-alabak	ikusi Claudio Rama Vitale (en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, literatura-kritikaria, irakaslea, poeta eta itzultzailea
Jasotako sariak	ikusi Reina Sofía Award  (2015) Alfonso Reyes International Prize  (2014) Miguel de Cervantes saria  (2018) Federico García Lorca International Poetry Prize  (2016) Prix Max-Jacob  (2017) 100 Emakume (BBC)  (2019) Medalla Delmira Agustini  (2019ko irailaren 13a) Alas Award Premio Bartolomé Hidalgo  (2017)
Mugimendua	Generación del 45 (en)
Genero artistikoa	olerkigintza literatura kritika saiakera

Ida Vitale ( Montevideo, 1923ko azaroaren 2a ) Uruguaiko poeta, itzultzailea, saiakeragilea, irakaslea eta literatur kritikaria da.

"45eko belaunaldia" izeneko mugimendu artistikoaren kidea eta poesia "esentzialistaren" ordezkaria. Amerikako abangoardia historikoaren tradizioan inskribatua, bere poesiak hizkuntzaren alkimian arakatzen du, eta topaketa bat ezartzen du sustrai sinbolista duen zentzumen-pertzepzio gehiegizkoaren, mundu naturalari beti adi dagoenaren, eta kontzeptu-kristalizazioaren artean, bere profilik zehatzenean.^[1]

Hainbat sari jaso ditu, besteak beste, Octavio Paz saria (2009), Alfonso Reyes saria (2014), Reina Sofía saria (2015), Federico García Lorca Nazioarteko poesia saria (2016), Max Jacob saria (2017) eta Miguel de Cervantes saria (2018).^[2]

Biografia

Uruguaiko italiar emigranteen laugarren belaunaldiko kidea da, familia kultu eta kosmopolita batean sortua.

95 urte zituela gogoratzen zuen, bere haurtzaroan lau egunkari heltzen zirela etxera, bere eguneroko kultur orriak, non normala zen olerkiak aurkitzea.^[3]

Giza Zientziak ikasi zituen Uruguain eta irakasle jardun zuen. Marcha astekarian kolaboratu zuen; 1962 eta 1964 artean Uruguaiko Época egunkariaren literatura orria zuzendu zuen. Clinamen aldizkariko zuzendarikidea izan zen eta Maldoror aldizkariaren zuzendaria.

Uruguaiko diktadura zibiko-militarrak bultzatuta (1973-1985), Mexikon erbesteratu zen 1974an^[4] eta, Octavio Paz ezagutu ondoren, Vuelta aldizkariaren aholku batzordean aurkeztu zuen Pazek. Uno Más Uno egunkariaren sorreran ere parte hartu zuen eta irakasten jarraitu zuen, mintegi bat emanez El Colegio de México-n . Saiakera eta kritika literarioa landuz zabaldu zuen bere lana: El País, Marcha, Época, Jaque, Clinamen, Asir, Maldoror, Crisis de Buenos Aires, Eco de Bogota, Vuelta eta Unomásuno aldizkarietan, Mexikon eta El pez y la serpiente-n Nicaraguan

Kultura Ekonomikoaren Funtserako liburuak itzuli zituen; hitzaldiak eta irakurketak eman, epaimahaietan parte hartu eta egunkari askotan kolaboratu zuen.

1984an Uruguaira itzuli eta Jaque astekariaren kultur orria zuzendu zuen. "Mexiko utzi genuen demokrazia itzultzen ari zenean eta gure betebeharra itzultzea zela uste genuenean", esan zuen Vitale-k. Urte pare batez egon zen Uruguain eta gero berriro emigratu zuen, baina oraingoan Estatu Batuetara joan zen.^[5]

1989an Austinen (Texas) jarri zen bizitzen, bere bigarren senarra zen Enrique Fierro poetarekin batera, Montevideora noizbehinka bidaiatuz.

Errepublikako Unibertsitateko Honoris Causa doktore izendatu zuten 2010ean. Texasen 30 urte egon zen 2016an alargundu eta Montevideora itzultzea erabaki zuen arte.^[5]

2018an Cervantes Saria jaso zuen, 2019ko apirilaren 23an jaso zuen Alcalako Unibertsitatean .

2019an memoriak argitaratu zituen . Mosaicos de mi vida en México ^[6]

Montevideoko Herritar Ospetsu izendatu zuten 2019ko urriaren 13an 42. Nazioarteko Liburu Azokaren itxieran. ^[7]

Literatur lana

Vitale Latinoamerikako abangoardia historikoen tradizioaren barnean dago, bere poesiak hizkuntzaren alkimian sakontzen du eta erro sinbolikoarekin duen pertzepzio sentsorialaren arteko topaketa ezartzen du, beti ere mundu naturalarekin eta kontzeptuen kristalizazioarekin bere profil zehatzenean. Poetaren bilaketaren izaeraz zera adierazi du: "Hitzak nomadak dira; poesia txarrak sedentario bihurtzen ditu ” ^[8] . Poesia esentzialistaren ordezkaria da. Bere lanaren ezaugarriak, olerki laburrak, hitzen zentzuaren bilaketa eta izaera metaliterarioa dira.^[9] '45eko Belaunaldiko kidea da, Uruguaiko Juan Carlos Onetti, Carlos Maggi edo Idea Vilariño idazleekin batera, Emir Rodríguez Monegal literatur kritikariaren definizioaren arabera.

Irakurle gisa, lan historikoak nahiago ditu, baina Uruguaiko mende erdiko Delmira Agustini eta María Eugenia Vaz Ferreira poeten aurkikuntzak, baita Gabriela Mistral- ek ere, poesia lirikoa idaztera bultzatu zuten. Bere bi erreferentzia bikainak Jose Bergamín Montevideoko irakaslea eta Juan Ramón Jiménez izan ziren, pertsonalki ezagutu zituenak.

Frantsesetik eta italieratik itzuli ditu, Simone de Beauvoir, Benjamin Péret, Gaston Bachelard, Jacques Lafaye, Jules Supervielle, Jean Lacouture Mario Praz eta Luigi Pirandello bezalako egileak.

Sariak

• 2009, IX. Octavio Paz Nazioarteko Poesia eta saiakera Saria (Ramón Xiraurekin partekatua).^[10]
• 2014, Nazioartek Alfonso Reyes saria.^[11]
• 2015, XXIV Iberoamerikako Poesiako Reina Sofia Saria.^[12]
• 2016 Federico García Lorca Nazioarteko Poesia Saria.^[13]
• 2017 Max Jacob saria.^[14]
• 2018 Guadalajarako Nazioarteko Liburu Azokaren Hizkuntza Erromantzeetako Literaturaren FIL Saria.^[15]
• 2018 Miguel de Cervantes saria.^[16][17][18]​​

Lanak

Poesia

• La luz de esta memoria (Montevideo, 1949)
• Palabra dada (Montevideo, 1953)
• Cada uno en su noche (Montevideo, 1960)
• Paso a paso (Montevideo, 1963)
• Oidor andante (Montevideo, 1972)
• Fieles, (México, 1976 y 1782, antología)
• Jardín de sílice (Caracas, 1980)
• Elegías en otoño (México, 1982)
• Entresaca (México, 1984)
• Sueños de la constancia (México, FCE, 1988).
• Procura de lo imposible, 1988.
• Serie del sinsonte, (Montevideo, 1992)
• Con Enrique Fierro, Paz por dos (1994)
• Jardines imaginarios (1996)
• De varia empresa (Caracas, 1998)
• Un invierno equivocado (México, 1999)
• La luz de esta memoria (Montevideo: La Galatea, 1999)
• Reducción del infinito, (Antologia eta poema berriak, Barcelona: Tusquets, 2002)
• Trema (Valencia: Editorial Pre-Textos, 2005)
• Con Sarah Pollack, Reason enough (Austin, 2007), antologia ingelesetik itzulia.
• Mella y criba (Valencia: Editorial Pre-Textos, 2010).
• Sobrevida (Antología, Granada: Esdrújula Ediciones, 2016).
• Mínimas de aguanieve (Taller Ditoria, México, 2016)
• Poesía reunida. Aurelio Major-en edizioa. Barcelona: Tusquets. 2017. ISBN 978-84-9066-417-9.

Prosa, kritika eta saiakera

• Arte simple (1937).
• El ejemplo de Antonio Machado (1940).
• Cervantes en nuestro tiempo (1947).
• La poesía de Basso Maglio (1959).
• Manuel Bandeira, Cecilia Meireles y Carlos Drummond de Andrade. Tres edades en la poesía brasileña actual (1963).
• La poesía de Jorge de Lima (1963).
• La poesía de Cecilia Meireles (1965).
• Juana de Ibarbourou. Vida y obra Capítulo Oriental núm. 20, Montevideo, CEDAL, 1968.
• José Santos González Vera o El humor serenísimo, San Juan de Puerto Rico, 1974.
• Enrique Casaravilla Lemos, México, Universidad Autónoma de México, 1984.
• Léxico de afinidades (Vuelta, 1994; Cobre, 2006; Fondo de Cultura Económica, 2012).
• Donde vuela el camaleón (1996)
• De plantas y animales: acercamientos literarios (Paidós, 2003).
• El abc de Byobu, (Taller Ditoria, México, 2004)

Bere lanari buruzkoak

• María José Bruña Bragado, ed. (2017). Vértigo y desvelo: dimensiones de la creación de Ida Vitale. Estudios de Fernando Aínsa, Gabriel Saad, José Luis Gómez Toré y Aurelio Major. Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca. ISBN 978-84-9012-734-6.

Erreferentziak

Kanpo estekak

• Biobibliografía y antología en el portal A media voz

• Datuak: Q3076374
• Multimedia: Ida Vitale / Q3076374