Texas

Texas
 Ameriketako Estatu Batuak
Ereserkia
Texas, Our Texas
Administrazioa
Estatu burujabe Ameriketako Estatu Batuak
ISO 3166-2US-TX
HiriburuaAustin
Texasko GobernadoreaGreg Abbott (en) Itzuli
Zatiketa
ikusi
  • Stonewall konderria (Texas), Lampasas konderria (Texas), Upton konderria (Texas), Presidio konderria (Texas), Maverick konderria (Texas), Nolan konderria (Texas), Live Oak konderria (Texas), Ward konderria (Texas), Lynn konderria (Texas), Wilbarger konderria (Texas), Sherman konderria (Texas), Roberts konderria (Texas), Pecos konderria (Texas), Winkler konderria (Texas), Willacy konderria (Texas), Stephens konderria (Texas), Shackelford konderria (Texas), Kendall konderria (Texas), Wichita konderria (Texas), Eastland konderria (Texas), Smith konderria (Texas), Panola konderria (Texas), Morris konderria (Texas), La Salle konderria (Texas), Washington konderria (Texas), Nacogdoches konderria (Texas), Mills konderria (Texas), Moore konderria (Texas), Jefferson konderria (Texas), Wilson konderria (Texas), Houston konderria, Irion konderria (Texas), Young konderria (Texas), Sterling konderria (Texas), Jim Hogg konderria (Texas), Hockley konderria (Texas), Motley konderria (Texas), Nueces konderria, Jones konderria (Texas), Wharton konderria (Texas), Midland konderria (Texas), Webb konderria (Texas), Parmer konderria, Jeff Davis konderria (Texas), Hutchinson konderria (Texas), Martin konderria (Texas), Palo Pinto konderria (Texas), Red River konderria (Texas), Montague konderria (Texas), San Saba konderria (Texas), Matagorda konderria (Texas), Hood konderria (Texas), Ochiltree konderria (Texas), Taylor konderria (Texas), Crane konderria (Texas), Donley konderria (Texas), Grayson konderria, Limestone konderria (Texas), Cottle konderria (Texas), Clay konderria (Texas), Cooke konderria (Texas), Hansford konderria, Childress konderria (Texas), Cochran konderria (Texas), Coryell konderria (Texas), Concho konderria (Texas), Deaf Smith konderria (Texas), Ector konderria (Texas), Coleman konderria (Texas), Castro konderria (Texas), Gaines konderria (Texas), Fisher konderria (Texas), Ellis konderria (Texas), Hudspeth konderria, Jackson konderria (Texas), Llano konderria (Texas), Hill konderria (Texas), Shelby konderria (Texas), Zavala konderria (Texas), Tarrant konderria (Texas), Medina konderria (Texas), Travis konderria (Texas), Kaufman konderria (Texas), Erath konderria (Texas), Floyd konderria (Texas), Freestone konderria (Texas), Knox konderria (Texas), Jasper konderria (Texas), Franklin konderria (Texas), Dawson konderria (Texas), Foard konderria (Texas), Fayette konderria (Texas), Schleicher konderria (Texas), King konderria (Texas), Rusk konderria (Texas), Parker konderria (Texas), Harrison konderria (Texas), Kent konderria (Texas), Kinney konderria (Texas), Dallas konderria (Texas), Collin konderria (Texas), Wise konderria (Texas), McLennan konderria (Texas), Mason konderria (Texas), Howard konderria (Texas), Karnes konderria (Texas), Rockwall konderria (Texas), Fannin konderria (Texas), Hale konderria (Texas), Collingsworth konderria (Texas), Garza konderria (Texas), Hunt konderria (Texas), San Jacinto konderria (Texas), Jim Wells konderria (Texas), Scurry konderria (Texas), Wheeler konderria (Texas), Upshur konderria (Texas), Lubbock konderria (Texas), Menard konderria (Texas), Somervell konderria (Texas), Reagan konderria (Texas), Hemphill konderria (Texas), Randall konderria (Texas), Hopkins konderria (Texas), Marion konderria (Texas), McCulloch konderria (Texas), Mitchell konderria (Texas), Oldham konderria, Reeves konderria (Texas), Newton konderria (Texas), Lipscomb konderria (Texas), Navarro konderria (Texas), Yoakum konderria, Runnels konderria (Texas), Wood konderria (Texas), Jack konderria (Texas), Williamson konderria (Texas), Rains konderria (Texas), Hartley konderria (Texas), Haskell konderria (Texas), Lamb konderria (Texas), Henderson konderria (Texas), Swisher konderria (Texas), Titus konderria (Texas), Madison konderria (Texas), San Patricio konderria (Texas), Potter konderria (Texas), Lamar konderria, Polk konderria (Texas), Tom Green konderria (Texas), Van Zandt konderria (Texas), Johnson konderria (Texas), Throckmorton konderria (Texas), Terry konderria (Texas), Bexar konderria (Texas), Tyler konderria (Texas), Robertson konderria (Texas), Hidalgo konderria (Texas), Kimble konderria (Texas), Kleberg konderria (Texas), Kerr konderria (Texas), Brooks konderria (Texas), Galveston konderria (Texas), Caldwell konderria (Texas), Edwards konderria (Texas), Chambers konderria (Texas), Brazos konderria (Texas), Calhoun konderria (Texas), Guadalupe konderria (Texas), Gonzales konderria (Texas), Grimes konderria (Texas), Dimmit konderria (Texas), Harris konderria (Texas), Uvalde konderria (Texas), Victoria konderria (Texas), Waller konderria (Texas), Refugio konderria (Texas), Real konderria (Texas), DeWitt konderria (Texas), Milam konderria (Texas), Liberty konderria (Texas), Val Verde konderria (Texas), McMullen konderria (Texas), San Augustine konderria (Texas), Montgomery konderria (Texas), Starr konderria (Texas), Walker konderria (Texas), Colorado konderria (Texas), Sabine konderria (Texas), Sutton konderria (Texas), Fort Bend konderria (Texas), Terrell konderria (Texas), Blanco konderria (Texas), Trinity konderria (Texas), Frio konderria (Texas), Hays konderria (Texas), Leon konderria (Texas), Lavaca konderria (Texas), Gillespie konderria (Texas), Lee konderria (Texas), Kenedy konderria (Texas), Brazoria konderria (Texas), Duval konderria (Texas), Cameron konderria (Texas), Goliad konderria (Texas), Falls konderria (Texas), Bailey konderria (Texas), Armstrong konderria (Texas), Aransas konderria, Bandera konderria (Texas), Atascosa konderria (Texas), Angelina konderria (Texas), Austin konderria (Texas), Anderson konderria (Texas), Bee konderria (Texas), Bosque konderria (Texas), Bell konderria (Texas), Bastrop konderria (Texas), El Paso konderria (Texas), Baylor konderria (Texas), Andrews konderria (Texas), Culberson konderria (Texas), Bowie konderria (Texas), Burnet konderria (Texas), Archer konderria (Texas), Hall konderria (Texas), Burleson konderria (Texas), Callahan konderria (Texas), Camp konderria (Texas), Cherokee konderria (Texas), Coke konderria (Texas), Borden konderria (Texas), Comanche konderria (Texas), Crockett konderria (Texas), Dickens konderria (Texas), Cass konderria (Texas), Carson konderria (Texas), Brewster konderria (Texas), Briscoe konderria (Texas), Brown konderria (Texas), Comal konderria (Texas), Loving konderria (Texas), Orange konderria (Texas), Denton konderria (Texas), Hardin konderria (Texas), Gregg konderria (Texas), Crosby konderria (Texas), Delta konderria (Texas), Glasscock konderria (Texas), Zapata konderria (Texas), Dallam konderria (Texas), Hamilton konderria (Texas), Gray konderria (Texas) eta Hardeman konderria (Texas)
Geografia
Koordenatuak31°N 100°W / 31°N 100°W / 31; -100
Azalera696.241 km²
MugakideakTamaulipas, Chihuahua, Mexiko Berria, Oklahoma, Arkansas, Louisiana, Coahuila de Zaragoza eta Nuevo Leon
Punturik altuenaGuadalupe Peak (en) Itzuli
Demografia
Biztanleria29.145.505 (2020ko apirilaren 1a)
149.624 (2020)
Dentsitatea41,86 bizt/km²
Etxebizitzak9.906.070
Hizkuntza ofizialabaliorik ez
Ordu eremuaUTC−06:00, Erdialdeko Ordu Estandarra eta America/Chicago (en) Itzuli
texas.gov

Texas[1] Ameriketako Estatu Batuetako hegoaldeko estatua da. Alaskaren ondoren, AEBetako estaturik handiena da, eta Kaliforniaren ostean, bigarren populatuena. Austin du hiruburua, eta Houston, hiririk handiena. Texasek 691.027 km2-ko azalera du, eta 24,3 milioi biztanle inguru.

Mugak: ipar-mendebaldean, Mexiko Berria; iparraldean, Oklahoma; ipar-ekialdean, Arkansas; ekialdean, Louisiana; hego-mendebaldean, Mexikoko estatua; hego-ekialdean, Mexikoko golkoa.

Geografia

Guadalupe mendiak.

Mexikoko golkoaren ondoan lautada emankor bat zabaltzen da, estatuaren heren bat hartzen duena. Kostaldeko behe-lautadetan itsas aintzirak daude, eta barnealderago, 200-700 m-ko garaierako lautada zabalak. Mendebaldean eta ipar-mendebaldean daude lurraldeko mendi garaienak, Mendi Harritsuetan (2.666 m Guadalupe mendian).

Ibai askoren urek ureztatzen dituzte Texasko lurrak, iparraldeko Llano Estacado izan ezik. Rio Grande del Norte edo Rio Bravo ibaiak Mexiko herrialdearekin muga egiten du, eta Rojo eta Sabine ibaiek Oklahoma, Arkansas eta Louisianarekin. Aipagarriak dira, halaber, mendebaldetik ekialdera, Pecos, Colorado, Nueces, Brazos eta Trinity ibaiak.

Klima kontinentala eta lehorra da mendebaldean, kontinentala erdialdean, eta subtropikal hezea hegoaldean eta ekialdean.

Hiri nagusiak

  1. Houston: 2.016.582 biztanle.
  2. Dallas: 1.248.673.
  3. San Antonio: 1.227.042.
  4. Austin: 690.252.
  5. Fort Worth: 624.067.
  6. El Paso: 598.590.

Biztanleak

Texasko biztanle-dentsitatea.

24,3 milioi biztanle ditu 2008. urteko erroldaren arabera. Gaur egun, Texasko bost biztanletik bat hispanoamaerikarren ondorengoa da, eta Mexikotik hurbil dauden hirietan mexikar arkitektura eta gaztelania dira nagusi. Bertako amerindiarrak oso gutxi dira gaur egun; amerindiar gehienak hirietan bizi dira, eta gainerakoak Alabama-Coushatta (estatuaren ekialdeko mugan) eta Tiguako erreserbetan (mendebaldeko muturrean, El Pasotik hurbil).

XIX. mendeko ingelesen kolonizazioa oso sakona izan zen, eta, Texas Mexikotik bereizi zenerako, Estatu Batuetatik joandako 40.000 kolono bizi ziren. Alemaniarrak, poloniarrak, txekiarrak, suediarrak eta irlandarrak joan ziren ondoren, lur emankorrez jabetzeko zeuden erraztasunak zirela eta. Estatu Batuetako kolonoek esklabo beltzak eraman zituzten; gerra zibila amaitu ondoren, aske geratu ziren. Demografia oso bizkor hazi da XX. mendearen erdialdetik aurrera.

Ekonomia

Houston hiria.

Laborantzak (kotoia, garia, garagarra, fruta-arbolak, arroza, barazkiak, artoa, lekadunak) eta abere-hazkuntzak (behi- eta ardi-azienda) garrantzi handia dute, baina petrolio- eta gas-hobien ustiapena da diru-iturri nagusia, industria oparoa ekarri duena: petrolio-findegiak, kimika industria, informatika, hegazkingintza, nekazaritzarako makineria, altzairugintza, janari-industria, ehungintza, tresneria elektrikoa eta mekanikoa. Ehunka aireportu daude estatuan, eta errepide eta burdinbideek estatuko hiri garrantzitsuenak elkarren artean eta alboko estatuekin lotzen dituzte. Itsas portuak ere (Houston, Port Arthur, Corpus Christi, Beaumont) sartu-irten handikoak dira (Houstongoa munduko handienetakoa da).

Historia

Santa Ana jeneralaren errendizioa.

Europar kolonoak, iritsi aurretik amerindiarren herri txikiak bizi ziren lurraldean. 1528an, espainiarren lehen espedizioak hasi ziren. 1685ean frantsesek Matagordako badian kokatzeko asmoa zutela hartu zuten aintzat lurraldea Espainia Berriko agintariek. Urte gutxiren buruan, misio ugari sortu ziren (1718an eraikitako San Antoniokoa garrantzitsuena izan zen).

1820an, Virginiako Moses Austinek baimena eskatu zien espainiar agintariei Texasko lurraldean bizitokia hartzeko. Hurrengo urtean, haren anaia Stephen Austini eman zioten baimena, eta harekin batera ingelesez mintzo ziren kolonoak sartzen hasi ziren. Mexiko independentearen egonkortasunik eza ez zen kolono haien gustukoa, batez ere Antonio López de Santa Ana jenerala aginpidera iritsi zenetik. 1836an armak hartu eta, mexikarrak garaitu ondoren, texastarrek hamar urteko independentzia lortu zuten. 1845ean, AEBetako 28. estatua bihurtu zen. Ameriketako Estatu Batuetako Gerra Zibila hasi zenean, Estatu Batuetatik bereizi egin zen eta 1869an berriz itzuli.

Kanpo estekak

  • (Ingelesez)(Gaztelaniaz) Texasko estatuaren webgune ofiziala
Autoritate kontrola
  • Wikimedia proiektuak
  • Wd Datuak: Q1439
  • Commonscat Multimedia: Texas / Q1439

  • Identifikadoreak
  • WorldCat
  • VIAF: 152620751
  • ISNI: 0000000404208837
  • GND: 4059594-8
  • LCCN: n80129616
  • NDL: 00628779
  • NKC: ge134541
  • NARA: 10045173
  • SUDOC: 164591354
  • Hiztegiak eta entziklopediak
  • Britannica: url
  • Lekuak
  • OSM: 114690
  • TGN: 7007826
  • Medikuntzako identifikadoreak
  • MeSH: D013781
  • Wd Datuak: Q1439
  • Commonscat Multimedia: Texas / Q1439


  • i
  • e
  • a
Estatuak
AlabamaAlaskaArizonaArkansasColoradoConnecticutDelawareFlorida • Georgia • HawaiiHego CarolinaHego DakotaIdahoIllinoisIndianaIowaIpar CarolinaIpar DakotaKaliforniaKansasKentuckyLouisianaMaineMarylandMassachusettsMendebaldeko VirginiaMexiko BerriaMichiganMinnesotaMississippiMissouriMontanaNebraskaNevadaNew HampshireNew Jersey • New York • OhioOklahomaOregonPennsylvaniaRhode IslandTennessee • Texas • UtahVermontVirginia • Washington • WisconsinWyoming
Ameriketako Estatu Batuak
Barruti federalak
Dependentziak
Uharte txikiak

Erreferentziak

  • Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
  1. Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia. .