Herrialde Baltikoak

Herrialde Baltikoak
Baltic_states.svg
Geografia
Hiriburua	57°0′0″N 25°0′0″E
Azalera	175.228
Mugakideak	Pomorze (en)
Administrazioa
Demografia
Bestelako informazioa

Herrialde Baltikoak^[1] (estonieraz: Balti riigid, Baltimaad; letonieraz: Baltijas valstis; lituanieraz: Baltijos valstybės), Estatu Baltikoak ere deituak, Ipar Europako hiru herrialde dira, Itsaso Baltikoaren ertzean daudenak, Niemen ibai bokalearen eta Finlandiako golkoaren artean: Lituania, Letonia eta Estonia. Europar Batasuneko kide dira 2004tik.

Mende askotan zehar indar arrotzen menpe egon ostean, estatu independente bilakatu ziren Lehen Mundu Gerraren ondoren. Bigarren Mundu Gerra arte, Finlandia herrialde baltikotzat hartzen zen, beste hiruren antzeko egoera zuelako. Gaur egun, ordean,Eskandinaviarekin lotzen da. Errepublika Baltikoak adierak esanahi historikoa du, Sobietar Batasunaren okupazioaren garaian (1940-1941 eta 1944-1991) horrela izendatzen zirelako hiru "errepublikak". Egun ere, errepublikak dira baina independenteak eta demokratikoak. 1991. urtean lortu zuten Sobietar Batasunetik independizatzea. Errusiak tropak 1994an irten ziren Herrialde Baltikoetatik. 2004an, Europar Batasuneko eta NATOko kide egin ziren. Hiru herrialdeek demokrazia liberala daukate, eta haien ekonomiak bilakaera azkarra izan zuen 2000ko hamarkadan.

Hizkuntzari erreparatuta, letoniera eta lituanierak sustrai berdintsuak dituzte, indoeuropar hizkuntzak baitira. Estoniarren hizkuntzak, aldiz, ahaidetasun handiagoa du finlandierarekin, eta hizkuntza ez-indoeuroparren multzoan dago sailkatuta, finlandiera eta hungarierarekin batera.

Historia

Hainbat hizkuntzak bereizitako bi talde etniko ageri dira Herrialde Baltikoen jatorrian. Talde finiarra livoniakoek, ingriakoek eta estoniakoek osatua da. Uraldar hizkuntza dute, suomieraren familikoa. Baltikoko taldea eslaviar moldetik hurbil dauden hiru hizkuntza indoeuropar zaharrek osatua da: letoniera (Letonia), lituaniera (Lituania; 400.000 lituaniar bizi dira Estatu Batuetan) eta, XVIII. mendea arte, prusiera zaharra, Ekialdeko Prusian.

Baltikoko herriak laster hasi ziren merkataritza harremanetan eskandinaviar, eslaviar eta germaniar herriekin, zibilizazio eta antolamendu politiko bereziei eutsiz betiere. Kristautu eta germaniartu ondoan (Hansaren mendeko Zaldun Teutoniko eta Ezpataren Anaia Livoniarrak), Baltikoko herriak Polonia, Suedia eta Errusiaren eskuetan egon ziren. Eslaviarren agintepean XVIII. mende hasieratik aurrera, 1721ean igaro ziren Errusiar Inperioaren eskuetara Ingria, Livonia, Estonia eta Letonia (Nystadeko Hitzarmena); Lituania eta Kurlandia 1795ean (Poloniaren hirugarren banaketa).

Alemaniarrek eta sobietarrek bi mundu gerretan gutiziatu eta hartu zituzten lurralde horiek; 1918-1940 urteetan burujabe izan ziren Estonia, Letonia eta Lituania. 1940an, Hitler eta Stalinen hitzarmenaren ondorioz, Sobietar Batasunak hiru herrialde Baltikoak okupatu eta bereganatu zituen. Errusiartzearen aurkako altxamenduen zapalkuntza latza izan zen. Estatu Batuek eta Mendebaldeko Europako estatuek ez zuten inoiz onartu Baltikoko estatuen sobietar anexioaren legezkotasuna. 1989-1991n, Sobietar Batasunean agintepean izandako aldakuntzen ondotik, Estonia, Letonia eta Lituaniako parlamentu eta herria burujabetzaren alde agertu ziren gehiengo argi batez, eta 1991ko abuztuan estatu independente bihurtu ziren berriro.

Datu orokorrak

	Estonia	Letonia	Lituania	Denera
Bandera
Hiriburua	Tallinn	Riga	Vilnius
Independentzia	- XIII. mendera arte - 1918ko otsailaren 24a - 1991ko abuztuaren 20a	- XIII. mendera arte - 1918ko azaroaren 18a - 1991ko abuztuaren 21a	- XVIII. mendera arte - 1918ko otsailaren 16a - 1990eko martxoaren 11
Presidentea	Alar Karis	Raimonds Vejonis	Dalia Grybauskaitė
Biztanleria (2017)	1.317.797	1.957.200	2.849.317	6.124.314
Eremua	45.339 km²	64.589 km²	65.300 km²	175.228 km²
Dentsitatea	29 bizt/km²	31 bizt/km²	44 bizt/km²	35 bizt/km²
Ur %	4,56	1,5	1,35	2,23
GDP (nominala) osoa (2017)[2]	24.609 milioi $	29.636 milioi $	44.937 milioi $	94.197 milioi $
GDP (nominala) per capita (2017)[2]	18.798 $	15.072 $	15.837 $	15.645 $
GDP (parekotasuna) osoa (2017)[2]	40.519 milioi $	53.710 milioi $	90.240 milioi $	184.579 milioi $
GDP (parekotasuna) per capita (2017)[2]	30.951 $	27.315 $	31.803 $	30.023 $
Giniren koefizientea (2012)[3]	33,2	35,5	35,2
GGI (2015)[4]	0,865	0,805	0,848
Interneteko GMD	.ee	.lv	.lt
Telefono aurrezenbakia	+372	+371	+370

Hiri nagusiak

i e a Herrialde Baltikoak: biztanle gehien duten udalerriak Statistics Estonia, Statistics Latvia eta Statistics Lithuania; 2015eko urriaren 1eko zenbatespenak
	Post.	Izena	Herrialdea	Biztanleak	Post.	Izena	Herrialdea	Biztanleak
Riga Vilnius	1	Riga	Letonia	696.593	11	Jelgava	Letonia	61.961	Tallinn Kaunas
	2	Vilnius	Lituania	542.664	12	Narva	Estonia	58.375
	3	Tallinn	Estonia	444.085	13	Marijampolė	Lituania	58.027
	4	Kaunas	Lituania	297.669	14	Jūrmala	Letonia	57.671
	5	Klaipėda	Lituania	154.275	15	Alytus	Lituania	55.526
	6	Šiauliai	Lituania	102.983	16	Pärnu	Estonia	41.170
	7	Tartu	Estonia	98.449	17	Ventspils	Letonia	40.273
	8	Daugavpils	Letonia	96.818	18	Kohtla-Järve	Estonia	36.622
	9	Panevėžys	Lituania	95.218	19	Mažeikiai	Lituania	35.997
	10	Liepāja	Letonia	78.787	20	Rēzekne	Letonia	31.886

Erreferentziak

Kanpo estekak

• Datuak: Q39731
• Multimedia: Baltic states / Q39731