María Forteza

María Forteza
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	María Mercè Forteza
Jaiotza	Mallorca, 1913
Herrialdea	Espainia
Heriotza	1961 (47/48 urte)
Familia
Ezkontidea(k)	Ramón Úbeda Perelló ^(en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania katalana
Jarduerak
Jarduerak	zinemagilea, cuplé singer ^(en) , variety artist ^(en) eta dokumentalgilea
Lan nabarmenak	ikusi Mallorca ^(en)

María Mercè Forteza (Mallorca, Balearrak, 1913—1961) mallorcar zinemagile, kupletista, artista eta aitzindaria izan zen, seguraski Espainian, Mallorca izeneko filma, 1932 eta 1934 bitartean, soinu-film bat zuzendu zuen lehen emakumea.^[1]

Biografia

María Forteza 'xueta' jatorria zuen. Xueta edo Chueta, Mallorcako uharteko gizarte-taldea osatzen dute. Mallorcako judu kristautasunaren aldekoen zati baten ondorengoak dira, eta, historian zehar, haien jatorriaren kontzientzia kolektiboa gorde dute.

Ibilbidea

Espainiako Filmotekak 2020an egindako ikerketa partzialen arabera, María Forteza izan zen 1932 eta 1934 artean filmatutako Mallorca filmaren zuzendaria.^[2] Horrek Espainian soinu-film bat egin duen lehen emakumea bihurtuko luke. Aurretik, Rosario Pi izan zen, zinemaren aitzindarietako bat, El gato montés, 1935ean Espainian lehen soinu-filma filmatu izana egozten zitzaion emakumea.^[2]

Forteza xueta jatorrikoa zen.^[1] Ramón Úbedarekin (Bartzelona, 1901) ezkondu zen Bartzelonako Sant Gervasi herrian, eta senarrarekin batera pelikulak bikoizten aritu zen.^[3] 1940ko hamarkadan, senar-emazteak Lisboara joan ziren.^[1]

Palmako Antzerki Lirikoan egin zuen debuta 1924an. 1927an kupletista ospetsua zen Mallorca uhartean, Maria Baña, Maria Llobera edo Blanca de Parma artistekin batera. Ez zuen babestu 1936ko estatu-kolpea, eta Lisboara erbesteratu zen senarrarekin eta alabarekin batera. Gerra Zibilaren amaieratik 1951ra arte egon zen han. Mallorcara itzuli zenean alabarekin (senarrak Hego Amerikara bakarrik joatea erabaki zuen, eta harremana galdu zuten behin betiko). Ez zen María Fortezaren beste berririk izan, 1958an argitaratutako albiste bat izan ezik, bertan 1920an kupletista famatua zela gogoratzen zuen.^[4]

Bihotzeko gaixotasun baten ondorioz gazte hil zen Mallorcan, 1964a baino lehen (urte horretan, Úbeda senarra, alarguna zela agertzen zen pasaportean). Alaba uhartean bizi izan zen, anonimatuan.^[4]

Mallorca filma

Mallorca 7 minutu eta 40 segundoko film laburra da. Dokumental-egitura dramatikoa du, Ramón Úbeda senarrak ekoitzia eta hark asmatutako soinu-sistema batekin filmatua.^[2]^[3] Espainiako Filmotekaren artxiboetara iritsi zen 1982an, baina 2020ra arte ez zen ikusi, eta, beraz, ez zegoen ez filmaren ez Forteza beraren berririk.^[5]^[2]^[6]

Isaac Albéniz konpositoreari egindako omenaldia da filma, eta Fortezak filma eskaini zion hasieran. Fortezaren lana "bere borondate artistiko eta esperimentalarengatik nabarmentzen da", Mallorcako hainbat kokaleku bateratuz konpositore katalanaren opus 202 gainean: Sant Francesc, Es Born, Sa Llonja, Palmako beste eraikin enblematiko batzuk eta Cala Figuerako panoramikoak.^[7]^[6]^[1]

Zinta Úbedaren anaia baten altzari-gordelekuan gorde zen, Bartzelonan, nitratotan egindako hainbat filmekin batera. Biltegiko jabeek ordainketak jasotzeari utzi zioten eta lekua hustu egin zuten. Aurkitu zituzten filmak enkantean jarri ordez, 1982an Espainiako Filmotekari ematea erabaki zuten. Lagapen hartan Mallorca filma zegoen. Fortezak zuzendutako film labur dokumentala oker katalogatu zen, eta munduak beste hogeita hamar urte baino gehiago behar izan zituen hura aurkitzeko.^[4]

Aintzatespenak

2021ean, Ciudad de Palma de Audiovisuales sariak María Forteza izena hartu zuen, eta, horrez gain, Montserrat Casas, Caty Juan de Corral eta Margaluz ere izendatu zituen, guztien omenez.^[8]

Erreferentziak

↑ ^a ^b ^c ^d «¿Quién era Maria Forteza?: Resuelto el misterio de la directora de 'Mallorca'» Diario de Mallorca.
↑ ^a ^b ^c ^d «‘Mallorca’, de María Forteza, ¿la primera película sonora dirigida por una mujer en España?» www.elsaltodiario.com.
↑ ^a ^b Belinchón, Gregorio. (4 de mayo de 2020). «La Filmoteca rescata la primera película sonora dirigida por una española» EL PAÍS.
↑ ^a ^b ^c «La pesadilla americana de Ramón Úbeda: “Cuando volvió a España parecía un indigente”» Industrias del Cine 6 de mayo de 2020.
↑ «El misterio de María Forteza, la primera directora de cine sonoro en España de la que nadie había oído hablar» abc 4 de mayo de 2020.
↑ ^a ^b «El misterio de María Forteza» MAS: Mujeres a seguir 6 de mayo de 2020.
↑ Mateo Hidalgo, Javier. (2020-10-28). «María Forteza: una revelación sin revelar» Cualia.es.
↑ «Bases Premios Ciutat de Palma 2021 dotados con 94.000 euros» www.palmesana.com.