Joseba Sarrionandia

Joseba Sarrionandia
Irudi gehiago
Ahotsa
Bizitza
Jaiotza	Iurreta, 1958ko apirilaren 13a (66 urte)
Herrialdea	Bizkaia, Euskal Herria
Bizilekua	Durango
Familia
Familia	ikusi Telmo Zarraonandia (Bi)
Hezkuntza
Heziketa	Deustuko Unibertsitatea
Hizkuntzak	euskara gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, itzultzailea, poeta, haur literatura idazlea, unibertsitateko irakaslea, filologoa eta saiakeragilea
Parte-hartzailea Tabakalera
Jasotako sariak	ikusi Beterriko Liburua Ohorezko Literatur Aipamena  (2001) : Lagun izoztua Espainiako Kritika Saria euskarazko narratibari  (1986) : Atabala eta euria Espainiako Kritika Saria euskarazko narratibari  (2001) : Lagun izoztua Euskadi Saria  (2011) : Moroak gara behelaino artean?
Kidetza	Euskaltzaindia Euskadi Ta Askatasuna Udako Euskal Unibertsitatea
Izengoitia(k)	Sarri
Genero artistikoa	olerkigintza saiakera

Joseba Sarrionandia Uribelarrea (Iurreta, Bizkaia, 1958ko apirilaren 13a) euskal idazlea da. Olerki eta narrazio laburren hainbat liburu idatzi ditu, baita eleberri batzuk ere. 1985ean kartzelatik ihes egin zuen, eta ordutik aurrera 31 urtez ezkutuan bizi izan zen. Erbestetik idazten eta zabaltzen zituen bere lanak, izenik gabeko ezlekuetatik, eta kartzelatik alde egin baino hilabete lehenagoko zuri-beltzeko argazki bat izan zen haren irudi identifikagarri bakanetakoa. 2016ko azaroaren hasieran, Etxepare Euskal Institutuak Habanako Unibertsitatean (Kuba) euskal irakurle izendatu zuen Sarrionandia, eta orduantxe jakin zen Habanan bizi zela urte batzuek lehenagotik.^[1] Handik egun gutxira, azaroaren 20an, 31 urtean lehen aldiz, haren argazki eguneratu bat argitaratu zen, Euskal Herriko lau agerkaritan (ZuZeu, Berria, Gara eta Noticias taldea) batera plazaratutako elkarrizketa batean.^[2][3]

Bizitza

Euskal Filologian lizentziatu zen Bilboko Deustuko Unibertsitatean,^[4] eta euskara irakasle lan egin zuen. Bergarako UNEDen fonetika irakasle izan zen eta Udako Euskal Unibertsitatean ere parte hartu zuen. Zeruko Argia, Anaitasuna, Jakin eta Oh! Euzkadi aldizkarietan eman zituen argitara bere lehen lanak, eta Pott Bandako kideetako bat izan zen, Bernardo Atxaga, Manu Ertzilla, Ruper Ordorika, Jon Juaristi, Joxe Mari Iturralde eta beste hainbat idazlerekin batera. Euskaltzain urgazlea,^[5] Ibaizabal aldizkariaren sortzaileetako bat ere izan zen. Lan originalez gain, literatura unibertsaleko autoreak euskaratu ditu, batez ere ingelesezko literaturakoak, tartean Samuel Taylor Coleridgeen The Rime of the Ancient Mariner (Marinel zaharraren balada) poema narratibo luzea, poesia erromantikoaren gailurretako bat. Hainbat idazleren lanak ere itzuli ditu, tartean T. S. Eliot, Manuel Bandeira edo Fernando Pessoa.^[6][7]

1980an, ETAko kidea zela eta, Espainiako poliziak atxilotu eta 27 urteko espetxe zigorra ezarri zioten. Bere obran hala adierazita, zortzi egunez torturatu zuten atxiloaldi luze horretan.^[9] Harrezkero, preso izatearen errealitatea bere obran hainbat aldiz azaldu du. Urte hartan hainbat literatura-sari irabazi zituen. 1981ean Izuen gordelekuetan barrena lehenengo poema-bilduma argitaratu zuen. Liburuak oihartzun handia izan zuen, eta biziki eragin zien euskal idazle berriei; izan ere, Bitakora kaiera lehen poema manifestutzat ere hartu zuten.

1985eko San Fermin egunean ihes egitea lortu zuen, Martuteneko espetxearen barruan Imanol kantariak emandako kontzertu baten aukera baliatuz, Iñaki Pikabea presoarekin batera bozgorailu batean ostenduta.^[10] Gertaera haren omenez Kortatu taldeak Sarri, Sarri kanta ospetsua egin zuen. Iheslari bizi izan zen (Espainiako legeen arabera, haren delituek preskribatu bazuten ere^[11]) eta, hain zuzen, iheslari erbesteratuarena izan da haren obraren beste gai nagusia, Lagun Izoztua eleberrian, esate baterako, ikus daitekeen moduan. Klandestinitatean bizi izan arren, liburuak argitaratzen segitu zuen^[12] eta hainbat musikarirekin elkarlanean aritu zen: Mikel Laboa, Ruper Ordorika, Fermin Muguruza eta beste musikari askori helarazi zizkien bere poemak gutunen bidez (ikus artikulu honetako «Diskografia» atala). Esan Ozenki eta Txalaparta diskoetxeek elkarlanean Hau da ene ondasun guzia disko-liburua argitaratu zuten, idazlearen poema musikatuekin.

2011ko urrian Eusko Jaurlaritzak euskarazko saiakeraren Euskadi Literatura Saria eman zion Moroak gara behelaino artean? liburuari esker, baina sariari dagokion dirua atxiki egingo zuela jakinarazi zuen justiziaren aurrean bere egoera erregularizatu artean.^[13] Espainiako Auzitegi Nazionalaren Fiskaltzak auzirik ez zuela esan zuenean,^[14] diru saria eman zioten.

2016ko azaroaren hasieran, Etxepare Euskal Institutuak Habanako Unibertsitatean (Kuba) euskal irakurle izendatu zuen Sarrionandia, hautaketa prozesu zorrotz baten ostean, eta orduantxe jakin zen Habanan urte batzuk zeramatzala.^[1] Eta handik egun gutxira, azaroaren 20an, 31 urtean lehen aldiz, haren argazki eguneratu bat argitaratu zen, Euskal Herriko lau agerkaritan (ZuZeu, Berria, Gara eta Noticias taldea) batera plazaratutako elkarrizketa batean; Jose Goitia kazetariak bi egun lehenago egin zituen hala argazkiak nola elkarrizketa.^[2][3]

2021eko apirilaren 19tik geroztik, Joseba Sarrionaindia Euskal Herrian da. Durangaldeko Anboto.org atariak jakinarazi duenez, Joseba Sarrionandia idazlea Euskal Herrian da gertukoak eta etxekoak bisitatzen. Herria aldatuta aurkitu duela adierazi dio Durangaldeko astekariari, eta aitaren hutsunea, familiako beste batzuena eta hildako lagunena nabari duela.^[15][16][17]

2022an Ares kubatar ilustratzaile ospetsuarekin Munduari bira eman zion ontzia ipuin ilustratua argitaratu zuen.

Ines Osinagarekin 2022an hasi zen «Olatu arteko txalupa arraroa» kontzertu ikuskizuna eskaintzen herri herri.^[18]

Lanak

Poesia

• Izuen gordelekuetan barrena. Bilboko Aurrezki Kutxa, Bilbo, 1981.
• Intxaur azal baten barruan. Eguberri amarauna. Amnistiaren Aldeko Batzordeak, Lizarran inprimatua, 1983.
• Alkohola poemak. Pamiela, Iruñea, 1984. Beste askorekin batera.
• Marinel zaharrak. Elkar, Donostia, 1987.
• Gartzelako poemak. Susa, Iruñea, 1992.
• Hnuy illa nyha majah yahoo (poemak 1985-1995). Elkar, Donostia, 1995.
• Hau da ene ondasun guzia. Txalaparta, Tafalla, 1999. Disko-liburua.
• XX. mendeko poesia kaierak: Joseba Sarrionandia. Susa, Iruñea, 2002. Koldo Izagirreren antologia.
• Hilda dago poesia?. Pamiela, Iruñea, 2016. Euskarazko eta gaztelaniazko edizioa.
• Gure oroitzapenak . Elkar, Donostia, 1987, 2018. Disko-liburua.

Narrazioa

• Narrazioak. Elkar, Donostia, 1983.
• Atabala eta euria. Elkar, Donostia, 1986.
• Ifar aldeko orduak. Elkar, Donostia, 1990.
• Han izanik hona naiz. Elkar, Donostia, 1992.
• Miopeak, bizikletak eta beste langabetu batzuk. Erein, Donostia, 1995.
• Lagun izoztua. Elkar, Donostia, 2001.
• Kolosala izango da. Txalaparta, Tafalla. 2003.
• Narrazio guztiak (1979-1990). Elkar, Donostia, 2011.
• Herejeen alaba. Ander Berrojalbiz eta Joseba Sarrionandia. Pamiela, 2017.^[20]
• Munduari bira eman zion ontzia ipuin ilustratua, 2022. Ares-en ilustrazioekin.

  

Saiakera

• Ni ez naiz hemengoa. Pamiela, Iruñea, 1985.
• Marginalia. Elkar, Donostia, 1988.
• Ez gara gure baitakoak. Pamiela, Iruñea, 1989.
• Hitzen ondoeza. Txalaparta, Tafalla, 1997.
• Akordatzen. Txalaparta, Tafalla, 2004.
• Moroak gara behelaino artean?. Pamiela, Iruñea, 2010.
• Lapur banden etika ala politika. Pamiela, Iruñea, 2015.
• Durangoko Azoka 1965-2015. Gerediaga Elkartea, Durango, 2015. Jesus Mari Arruabarrena eta Txelu Angoitiarekin lana.
• Bizitzea ez al da oso arriskutsua?. Pamiela, Iruñea, 2018.
• Airea ez da debalde: Habanako gaukaria. Pamiela, Iruñea, 2019.^[22]

Haur literatura

• Izeba Mariasunen ipuinak. Elkar, Donostia, 1989.
• Ainhoari gutunak. Elkar, Donostia, 1990.
• Harrapatutako txorien hegalak. Baigorri argitaletxea, Bilbo, 2005. Euskarazko eta inglesezko edizioa.
• Gau ilunekoak. Elkar, Donostia, 2008.
• Munduko zazpi herrialdetako ipuinak. Pamiela, Iruñea, 2008.
• Idazlea zeu zara, irakurtzen duzulako. Xangorin, Donostia, 2010.

Komikia

• Zitroi ur komikiak: Joseba Sarrionandia komikitan. Txalaparta eta Napartheid, 2000. Koldo Almandozekin lana.

Itzulpenak (alter ego batzuk)

Joseba Sarrionandiak, gainera, hainbat idazleren lanak itzuli ditu^[23], eta haiei buruz askotan jarduten da bere liburuetan:

• Thomas Stearns Eliot (St. Louis, Missouri, 1888-1965). T. S. Eliot euskaraz. Hordago, Donostia, 1983. Lur eremua poema.
• Alkohola poemak. (Li Bai, Du Fu poeta txinatarren, François Villon frantziarren eta beste batzuen poemak. Pamiela. 1984.
• Konstantino Kavafis (Alexandria, 1863-1933).
• Fernando Pessoa (Lisboa, 1888-1935). Marinela. Susa, Zarautz, 1985. Euskarazko eta portugesazko edizioa.
• Hamahiru ate. Umore beltzaren antologia. Elkar, Donostia, 1985. Mitxel Sarasketarekin batera.
• Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak. Pamiela, Iruñea, 1985.
• Hezurrezko xirulak. Elkar, Donostia, 1991.
• Poemas naufragos. Galegoz heldutako poemak. Susa, Zarautz, 1991. Euskarazko eta galegozko edizioa.
• Samuel Taylor Coleridge (Ottery St. Mary, Devonshire, 1772-1834). Marinel zaharraren balada. Pamiela, Iruñea, 1995. Euskarazko eta inglesezko edizioa.
• Manuel Bandeira (Recife, Pernambuco, 1886-1968). Antologia. Pamiela, Iruñea, 1999.
• Marcel Schwob (Chaville, Senako Gainak, 1867-1905). Haurren gurutzada.
• Dolf Verroen (Delft, Hego Holanda, 1928). Neure neure esklaboa. Elkar, Donostia, 2009.

Beste hizkuntzetan

Sarrionandiaren lanak hainbat erdaratara itzuli dituzte:

Poesia antologiak

• Gaztelaniaz, frantsesez, ingelesez eta alemanez: Hau da ene ondasun guzia. Txalaparta, Tafalla, 1999. Itzultzaileak: Maite Mujika (gaztelaniara), Fermin Arkotxa (frantsesera), Luma Itzulpen Zerbitzua (ingelesera) eta Joachim Quant (alemanera).
• Galegoz: Tempo de exilio. Kalandraka, Pontevedra, 2014. Euskarazko eta galegozko edizioa. Itzultzailea: Isaac Xubín.
• Eslovenieraz, errusieraz eta lituanieraz: Hamabi poema. EIZIE, Donostia, 2016. Itzultzaileak: Barbara Pregelj (esloveniera), Karina Mishchenkova (errusiera) eta Laura Liubinavičiῡte (lituaniera).
• Gaztelaniaz: ¿La poesía está muerta?. Pamiela, Iruñea, 2016. Euskarazko eta gaztelaniazko edizioa. Itzultzailea: Joseba Sarrionandia.
• Katalanez: És morta la poesia?. Pol·len Edicions, Bartzelona, 2018. Euskarazko eta katalanezko edizioa. Itzultzailea: Ainara Munt Ojanguren.

Narrazioak

• Katalanez: Narracions. Editorial Pòrtic, Bartzelona, 1986. Itzultzailea: Josep Daurella.
• Italieraz: Lo scrittore e la sua ombra. Giovanni Tranchida editore, Milan, 2002. Itzultzailea: Roberta Gozzi.

Ni ez naiz hemengoa

• Gaztelaniaz: No soy de aquí. Hiru, Hondarribia, 1991 (Orain, Hernani, 1995). Itzultzailea: Bego Montorio.
• Alemanez: Von Nirgendwo und Uberall. Verlag Libertäre Assoziation, Hanburgo, 1995. Itzultzailea: Ruth Baier.
• Katalanez: Jo no sóc d'aquí. Pol·len Edicions, Bartzelona, 2014. Itzultzaileak: Maria Colera Intxausti eta Ainara Munt Ojanguren.

Atabala eta euria

• Galegoz: Chuva e tamboril. Argitaragabea. Itzultzailea: Tereixa Hernandez Adeba.

Harrapatutako txorien hegalak

• Inglesez: Trapped bird's wings. Baigorri, Bilbo, 2005. Euskarazko eta inglesezko edizioa. Itzultzailea: Diana Draper.

Lagun izoztua

• Alemanez: Der gefrorene Mann. Blumenbar, Munich, 2007. Itzultzaileak: Petra Elser eta Raul Zelik.

Moroak gara behelaino artean?

• Gaztelaniaz: ¿Somos como moros en la niebla?. Pamiela, Iruñea, 2012. Itzultzailea: Javier Rodríguez Hidalgo.
• Katalanez: Som com moros dins la boira?. Pol·len Edicions, Bartzelona, 2013. Itzultzailea: Ainara Munt Ojanguren.

Kolosala izango da

• Gaztelaniaz: Será colosal. Txalaparta, Tafalla, 2016. Itzultzailea: Daniel Escribano Riera.

Kazetaritzako kolaborazioak

• Pott aldizkariarekin.
• Zeruko Argia aldizkariarekin.
• Ibaizabal aldizkariarekin.
• Anaitasuna aldizkariarekin. 14 artikulu, 1976-1980^[24]
• Nabarra aldizkariarekin.
• Xaguxarra aldizkariarekin.

Kritikak

Joseba Sarrionandiaren lanek oihartzuna izan dute euskaraz egiten den literatura kritikan^[25][26]. Bere belaunaldiko hainbat egilek^[27][28] eta geroago etorri diren belaunaldietakoek ere^[29][30][31] askotan aipatu dute.

Sariak

• Ignacio Aldekoa Saria 1980an Maggie, indazu kamamila ipuinagatik.
• Resurreccion Maria Azkue Saria 1980an Izuen gordelekuetan barrenagatik.
• Bilboko Udalaren I. Ipuin Lehiaketa 1980an Enperadore eroa ipuinagatik.
• Kritika Saria 1986an Atabala eta euriagatik eta 2001ean Lagun izoztuagatik.
• Euskadi Saria 2011n, saiakera arloan, Moroak gara behelaino artean? lanagatik.

Ikuskizunak

Dantza

• Hnuy illa... Kukai Dantza Konpainia eta Tanttaka Teatroa, Mireia Gabilondoren zuzendaritza, 2008.

Poesia musikatua

• Olatu arteko txalupa arraroa. Ines Osinaga eta Joseba Sarrionandia (2022)

Antzerkia

• Aulki hutsa. Le Pettit Teatre de Pain, Ander Lipusaren zuzendaritza, 2008.
• Han izanik, hona naiz. Apurka antzerki taldea, Borja Ruizaren zuzendaritza, 2009.
• Decir lluvia y que llueva. Kabia, Gaitzerdi Teatroren ikerkuntza dramatikorako gunea, Borja Ruizaren zuzendaritza, 2010.
• Koblakariak behar ditugu. Karrika antzerki taldea, Gotzon Barandiaran, Miren Amuriza, Eñaut Elorrieta eta Unai Iturriagarekin, 2010.

Zinema

• Gure oroitzapenak. Oskar Alegria, Özcan Alper, Asier Altuna, Mireia Gabilondo, Eugène Green, Itziar Leemans, Josu Martinez, Fermin Muguruza, Ane Muñoz Mitxelena, Maider Oleaga, Carlos Machado Quintela eta Maialen Sarasuaren zuzendaritza, 2018.

Diskografia

Joseba Sarrionaindiaren olerkiak hainbat abestiren letra izan dira:

Oharrak

Erreferentziak

Bibliografia

• Askoren artean. Euskal literatura urratzen. Labayru Ikastegia, Bilbo, 1986.
• Askoren artean. «Lagun itzulia». Txalaparta aldizkaria, 36 zenb., 2007, 25 orr.
• Azkorbebeitia, Aitzpea. Joseba Sarrionandia: Irakurketa proposamen bat. Labayru Ikastegia-Amorebietako Udala-ren argitaratuta. Bilbo, 1998.
• Azurmendi, Joxe 2015: «Sarrionandia: nazioaren kontzeptua behelaino artean», Jakin, 207:11-65.
• Etxeberria, Hasier. Bost Idazle Hasier Etxeberriarekin berbetan. Alberdania, 2002.
• Izagirre, Koldo. Incursiones en territorio enemigo. Pamiela argitaletxea. Iruñea, 1997.
• Izquierdo, Fertxu. «Joseba Sarrionandia, pantailaren aurrean». Egan, 2007-1/2, 203-244 orr.
• Kortazar, Jon. Lurra eta luma. Euskal poesia 80ko hamarkadan. Labayru Ikastegia, Bilbo, 1997.
• Olaziregi, Mari Jose. «Literatur irakurketaren gaurkotasuna, gazteen zaletasun eta jokabideak». Egan, 1996.
• Otaegi, Lourdes. Joseba Sarrionandia y el destino del viejo marinero. Insula, Madril, 1998.
• Serrano Mariezkurrena, Amaia. «Joseba Sarrionandiaren Narrazioak postmodernitatearen ispiluaren aurrean». Egan, 2008-1/2, 259-273 orr.
• Torrealdai, Joan Mari. Euskal Kultura gaur. Liburuen mundua. Jakin, 1997.
• Uribe, Kirmen. Asalto a los cielos: Estética y escritura en la poesía de Atxaga y Sarrionandia. Insula, Madril, 1998.

Ikus, gainera

• Bizkaiko idazleen zerrenda

Kanpo estekak

• Joseba Sarrionandia: pertsona eta ibilbidea (BerriaTB, Youtube, 2021)
• Joseba Sarrionandia: «Literatura, bizitzeko modua besterik ez da» Elkarrizketa Argia astekarian (1984)
• Joseba Sarrionandia: «Abuztuan bidali zidaten karta bal oraindik itxoiten nago» Elkarrizketa Argia astekarian (1985)
• Joseba Sarrionandia: «Espainolek gutaz esaten dituzten gezur batzuk asumitu ditugu» Elkarrizketa Argia astekariko 2.000. alean (2005)
• Pott aldizkariaren ale guztiak.
• Literaturaren Zubitegia.
• Auñamendi entziklopedia.
• Sarrionaindiaren olerki bat hizkuntza ezberdinetara itzultzeko wiki proiektua.
• Izuen gordelekuetan barrena, irakurgaia.
• Gartzelako poemak, irakurgaia.
• Hau da ene ondasun guzia, poema batzuk bere ahotsez (audioa).
• "Inork agintzen ez didalako", "Literatura eta iraultza", "Gose grebako hogeigarren egunean" eta "Zita", irakurgaia.
• Bihotz Bakartien Kluban Sarrionandiaren hitzak, irakurgaia.
• Joseba Sarrionandia, iheslari politikoen kolektiboaren izenean (bideoa).
• "Zertarako behar dut elefante zuri bat?", Marie Darrieussecq idazleak Sarrionandiari egindako elkarrizketa zuzeu albistarian.
• Gorka Bereziartuak eta Andoni Olariagak Joseba Sarrionandiari egindako elkarrizketa hAUSnART aldizkariaren 0. alea. 2011, apirila.
• Kasu! taldearen Geografia kanta Joseba Sarrionandiaren hitzak erabilita

• Datuak: Q237039
• Multimedia: Joseba Sarrionandia / Q237039
• Aipu famatuak: Joseba Sarrionandia