Zaułek Ossolińskich we Wrocławiu

Zaułek Ossolińskich

Stare Miasto
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	152 m
Przebieg
pl. Nankiera skwer ogórd Ossolineum teren ZN im. Ossolińskich ul. Grodzka 10 ul. Grodzka
Położenie na mapie Wrocławia Zaułek Ossolińskich
Położenie na mapie Polski Zaułek Ossolińskich
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Zaułek Ossolińskich
51°06′47,730″N 17°02′12,704″E/51,113258 17,036862
Multimedia w Wikimedia Commons

Zaułek Ossolińskich – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście. Obejmuje drogę gminną o długości 152 m oraz przejście przez teren Zakładu Narodowego im. Ossolińskich^[1][2][3][4]. Ulica przebiega między dwoma zabytkowymi zespołami zabudowy: dawnego klasztoru szpitalników, obecnie Ossolineum (częściowo przez jego teren), oraz dawnego klasztoru św. Klary, następnie Urszulanek^[3][5][6].

Historia

Na początku XIII w. rozpoczęto w tym rejonie budowę kościoła św. Jakuba ufundowanego przez Henryka Pobożnego. Jednocześnie powstał klasztor franciszkanów pw. św. Jakuba. Obok niego powstał dwór księżny Anny, żony Henryka Pobożnego. w 1252 r. został on przekazany klaryskom równocześnie fundując kościół św. Klary i św. Jadwigi – obecnie urszulanek. W XVII wieku w darowanych kuriach książęcych utworzono zakon szpitalików. W 1529 r. kościół i klasztor św. Jakuba obejmują remonstranci (norbertyni)^[7][8]. Nad rzeką Odrą mającą swój bieg na północ od zabudowy klasztorów znajdowały się gospodarcze zaplecza. Droga na przedmurzu później przekształcona została w bulwar (Promenada Staromiejska), a następnie ulicę – współcześnie ulica Grodzka^{[9] [10]}.

Historia ukształtowania się tego ciągu komunikacyjnego związana jest bezpośrednio z powstałymi tu i otaczającymi go zespołami zabudowy klasztornej. Po stronie wschodniej najpóźniej do 1260 r. założono Klasztor Klarysek. Pierwotna zabudowa drewniana klasztoru przetrwała do momentu budowy murowanego zespołu dwóch jednopiętrowych budynków w latach 1696–1701. Zostały one zastąpione nową zabudową znacznie okazalszą zbudowaną według projektu J.G. Knolla. Przejęcie przez urszulanki kompleksu klasztornego nastąpiło w 1819 r.^[6][8] (1810 r.^[7]; 1810 r. sekularyzacja^[6]). Zakon prowadził tu gimnazjum. W kolejnych latach następowały zmiany z zabudowie, m.in. w 1842 r. rozbudowa, 1847 r. nadbudowa, 1858 r. budowa kaplicy ś.w. Krzyża, w kolejnych latach przebudowy. Po pożarze z 1907 r. klasztor obudowano, a w 1928 r. rozbudowo. W trakcie oblężenia Wrocławia z 1945 r. w wyniku działań wojennych zabudowa uległa uszkodzeniu i w latach powojennych sukcesywnie wykonywano kolejne roboty budowlane. Od strony północnej oparty jest o gotycki mur miejski. W 2006 r. był to największy w mieście kompleks nowożytnych zbudowań klasztornych^[6][6][8]. Po wojnie zakon Urszulanek Unii Rzymskiej prowadził i nadal prowadzi tu także szkołę, obecnie jest to Liceum Ogólnokształcące Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej we Wrocławiu^[11].

Natomiast po stronie wschodniej istniała zabudowa klasztoru Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą. Pierwotny układ zabudowy nie jest dokładnie znany. W 1690 r. rozpoczęto budowę, kontynuowaną w kolejnych latach, z inicjatywy mistrza J. Neboraka, a według projektu francuskiego architekta Jean Baptiste Matheya (Mathieu) nowych obiektów. Budowy w kolejnych latach uwzględniały zmiany wprowadzane przez różnych projektantów^{[12] [8]}. W 1810 r. nastąpiła sekularyzacja obiektu i urządzono tu Gimnazjum św. Macieja. W latach 20. XX wieku prowadzono przebudowę obiektu. Po zniszczeniach powstałych w wyniku działań wojennych prowadzonych podczas oblężenia Wrocławia z 1945 r. odbudowę przeprowadzono w latach 1946–1947. Tu umieszczono zbiory Zakładu Narodowego im. Ossolińskich^[12][13][14].

Nazwa

W swojej historii ulica nosi od 1999 r. nazwę Zaułek Ossolińskich^[1][4]. Nazwa ulicy została nadana mocą uchwały podjętej przez Radę Miejską Wrocławia nr VIII/297/99 z 23.04.1999 r. Nawiązuje ona do patronów Zakładu Naukowego im. Ossolińskich, który ma tutaj swoją siedzibę^[1][4].

Układ drogowy

Do ulicy Zaułek Ossolińskich przypisana jest droga gminna o długości 152 m (numer drogi 105085D, numer ewidencyjny drogi G1050850264011), oraz przejście przez teren oraz pod budynkiem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich do ulicy Grodzkiej. Droga gminna położona jest na działce ewidencyjnej o powierzchni 471 m²^[1][4][15].

Ulica łączy się z następującą ulicą i placem:

• skrzyżowanie: plac Biskupa Nankiera^[4][16]
• zakończenie ulicy: teren Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, przejście do ulicy Grodzkiej, torowisko tramwajowe^[4][17][18].

Ponadto istnieje połączenie piesze z ulicą Szewską i placem Uniwersyteckim przez ogrody Ossolineum – Dziedziniec zewnętrzny przy Ossolineum^[19].

Zabudowa i zagospodarowanie

Zachodnia strona ulicy obejmuje zabytkowy kompleks Zespołu klasztoru Szpitalników z Czerwona Gwiazdą, obecnie część Zakład Narodowy im. Ossolińskich, w tym budynek klasztorny, dalej ogród i na końcu Klasztor Szpitalników z Czerwoną Gwiazdą, następnie Gimnazjum św. Macieja. Po stronie wschodniej początkowy odcinek ulicy przylega do placu, za którym znajduje się zabytkowa zabudowa zespołu Kościoła i klasztoru Klarysek pod wezwaniem św. Klary, od 1810 r. kościoła i klasztoru Urszulanek pod wezwaniem św. Klary i św. Jadwigi, przy czym do Zaułku Ossolińskich przylegają następujące budynki i budowle: budynek mieszkalno-pomocniczy, klasztor, i współczesny budynek z wkomponowanym (fragment elewacji), zachowanym i podlegającym ochronie zabytkowym fragmentem muru obronnego^[3][5].

Ulica przebiega przez rejon statystyczny nr 933140. Dane o stopniu zaludnienia pochodzą z 31.12.2019 r. Gęstość zaludnienia wynosi 2148 lud./km², przy 192 osobach zameldowanych w tym rejonie^[20].

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym położony jest Zaułek Ossolińskich, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII–XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.^[21][22] Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii^[23] [24] . Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego charakteru najstarszej części miasta^[25] .

Obiekty zabytkowe

obiekt, położenie	powstanie, nr rej.[a]	fotografia
strona zachodnia
Zespół klasztoru Szpitalników z Czerwona Gwiazdą, obecnie część Zakład Narodowy im. Ossolińskich, część kościół rektorski św. Macieja z duszpasterstwem założenie przestrzenne ulica Szewska 37[5][26]	lata 1676-1715, po 1949 r. gez, mpzp[5]
Budynek klasztorny w zespole Klasztoru Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą, obecnie budynek parafii św. Macieja plac Biskupa Nankiera 17[5][27][28]	1675 r., po 1945 r. A/3140/112 z dnia 14.02.1962 r.[5][27][29][28]
Klasztor Szpitalników z Czerwoną Gwiazdą, następnie Gimnazjum św. Macieja, obecnie Zakład Narodowy imienia Ossolińskich "Ossolineum" ulica Szewska 37[5][29][30]	lata 1676-1715 (projekt J. Baptiste Mathey (Mathieu), po 1949 r., 2002 r. (remont) A/3134/159 z dnia 15.02.1962 r.[5][29][30]
strona wschodnia
Kościół i klasztor Klarysek pw. św. Klary, od 1810 r. kościół i klasztor Urszulanek pod wezwaniem św. Klary i św. Jadwigi założenie przestrzenne plac Biskupa Nankiera 16[5][31]	lata 1257-1260, XIV wiek, lata 1689-1702, około 1820-1847 r., 1866 r., 1902 r., remonty: lata 1857-1858, 1888 r., 1933 r., lata 50.-70. i 90. XX wieku gez, mpzp[5]
Budynek mieszkalno-pomocniczy, obecnie Duszpasterstwo rzymsko-katatolickie parafii Najświętszego Imienia Jezus p/kl Uniwersyteckim plac Biskupa Nankiera 16a[5][32]	lata 70. XIX wieku gez, mpzp[5]
Klasztor Klarysek św. Klary, od 1810 r. - klasztor ss Urszulanek, Zespół Szkół Urszulańskich plac Biskupa Nankiera 16[5][33][34]	lata 1257-1260, XIV wiek, lata 1689-1702, około 1820-1847, 1866 r., 1902 r., remonty: lata 1857-1858, 1888 r., lata 60.-70. XX wieku, 1997 r., lata 2002-2003 A/3141/111 z dnia 14.02.1962 r.[5][33][34]
Fragment muru obronnego, obecnie fragment elewacji i ogrodzenia Biblioteki Zakładu imienia Ossolińskich ulica Grodzka 11[5][35][36]	XIII wiek, XX wiek A/5292/196 z dnia 30.12.1970 r.[5][35][36]

Baza TERYT

Dane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)^[37]:

• województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02)
• powiat: Wrocław (0264)
• gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska
• Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto
• Nazwa ulicy: ul. Zaułek Ossolińskich (31893).

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• RafałR. Eysymontt RafałR., ThomasT. Urban ThomasT., Wrocław na fotografii lotniczej z okresu międzywojennego, ze zbiorów Instytutu Herdera w Magdeburgu, Wrocław: wydawnictwo VIA NOVA, 2008  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• Rejestr TERYT, Główny Urząd Statystyczny, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-21]  (pol.).
• Schematy komunikacji zbiorowej, Wrocław: Urząd Miejski Wrocławia, 3 kwietnia 2020 [dostęp 2020-08-13]  (pol.).
• System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2020 [dostęp 2020-08-13]  (pol.).strona główna serwisu
• Uchwała VIII/297/99 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 23 kwietnia 1999 r. w sprawie ustalenia nazw ulic na terenie Wrocławia, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Biuletyn Urzędowy RMW z 30 kwietnia 1999 r. Nr 4, poz.250., Wrocław, 23 kwietnia 1999 [dostęp 2020-08-25]  (pol.).
• Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 10 lipca 2020 [dostęp 2020-08-05]  (pol.).
• Wykaz sygnalizacji świetlnych, „ZDiUM/Infrastruktura/Wykaz sygnalizacji, w tym pracujących całodobowo w trybie kolorowym”, Ewa Iwanska, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 5 września 2016 [dostęp 2020-08-20]  (pol.).
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 czerwca 2020 [dostęp 2020-08-06]  (pol.).
• Zabytki Wrocławia, Urząd Miejski Wrocławia, 3 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-06]  (pol.).
• Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej we Wrocławiu [online] [dostęp 2020-10-02]  (pol.).strona główna serwisu

Linki zewnętrzne

• Ulica Zaułek Ossolińskich, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2020-08-25]  (pol.).
• ul. Zaułek Ossolińskich, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 587660 [dostęp 2020-08-25]  (pol.).
• ul. Zaułek Ossolińskich, wikimapia.org [dostęp 2020-08-25]  (pol.).