Yoichiro Nambu
南部 陽一郎
Yoichiro Nambu w 2005 roku |
Państwo działania | Japonia |
Data i miejsce urodzenia | 18 stycznia 1921 Tokio |
Data i miejsce śmierci | 5 lipca 2015 Osaka |
Specjalność: fizyka |
Alma Mater | Cesarski Uniwersytet w Tokio |
|
Uczelnia | Osaka City University, University of Chicago |
Odznaczenia |
|
Nagrody |
Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki Nagroda Wolfa |
| Multimedia w Wikimedia Commons | |
Yoichiro Nambu (jap. 南部 陽一郎 Nanbu Yōichirō; ur. 18 stycznia 1921 w Tokio, zm. 5 lipca 2015 w Osace) – japońsko-amerykański fizyk teoretyk, noblista, profesor uniwersytetów w Osace i Chicago. Specjalizował się w fizyce cząstek elementarnych, w tym chromodynamice kwantowej i teorii strun, którą współtworzył.
Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki otrzymał w 2008 roku, za odkrycie mechanizmu spontanicznego łamania symetrii w fizyce cząstek elementarnych. Niezależnie od niego laureatami zostali Toshihide Masukawa i Makoto Kobayashi[1].
Życiorys
Yoichiro Nambu urodził się w 1921 roku w Tokio, ale wychowywał się w Fukui. W latach 1940–1942 studiował fizykę na Cesarskim Uniwersytecie w Tokio. Po uzyskaniu tytułu magistra został powołany do wojska, służył w laboratorium radarów[1]. Przeżył amerykańskie naloty na Tokio[2]. Po zakończeniu II wojny światowej, w 1946 roku, wrócił na Uniwersytet Tokijski, w 1952 uzyskał tam stopień doktora[3].
W 1950 roku został profesorem na Osaka City University, pracował na nim do 1956 roku. W 1952 roku został zaproszony do Institute for Advanced Study, a w 1954 został pracownikiem naukowym na University of Chicago. Z tą uczelnią związał swoją karierę, w 1956 roku został tam associate professor, a w 1958 – profesorem. W 1970 roku uzyskał amerykańskie obywatelstwo[4].
W czasie studiów na Uniwersytecie zetknął się z Shin’ichirō Tomonagą, który w tym czasie rozwijał teorię renormalizacji. Yoichiro Nambu współpracując z jego grupą badawczą rozpoczął badania nad fizyką cząstek elementarnych. Był jednym z twórców teorii strun oraz pionierów w dziedzinie chromodynamiki kwantowej[4]. W swoich eksperymentach zaobserwował przechodzenie materii ze stanu symetrycznego do asymetrycznego. Zjawisko to nazwane spontanicznym łamaniem symetrii spotkało się początkowo ze sceptycyzmem ówczesnych fizyków[2].
Laureat Nagrody Sakurai przyznawanej przez Amerykańskie Towarzystwo Fizyczne (APS) teoretykom cząstek elementarnych (1994)[5].
Zmarł 5 lipca 2015 roku w Osace w wyniku ataku serca[6].
Nagrody i wyróżnienia
Przypisy
- ↑ a b Yoichiro Nambu – Facts. nobelprize.org. [dostęp 2014-01-20]. (ang.).
- ↑ a b Yoichiro Nambu, physicist who won Nobel Prize in 2008, dies at 94, [w:] The Washington Post [online], 18 lipca 2015 [dostęp 2020-08-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-21] (ang.).
- ↑ Yoichiro Nambu. Biographical. [w:] nobelprize.org [on-line]. [dostęp 2020-08-01]. (ang.).
- ↑ a b Yoichiro Nambu, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-08-01] (ang.).
- ↑ J. J. Sakurai Prize for Theoretical Particle Physics, aps.org [dostęp 2022-01-05].
- ↑ WilliamW. Grimes WilliamW., Yoichiro Nambu, Nobel-Winning Physicist, Dies at 94 [online], nytimes.com, 17 lipca 2015 [dostęp 2015-07-18] (ang.).
XX wiek | - 1901: Röntgen
- 1902: Lorentz, Zeeman
- 1903: Becquerel, P. Curie, M. Curie
- 1904: Rayleigh
- 1905: Lenard
- 1906: Thomson
- 1907: Michelson
- 1908: Lippmann
- 1909: Marconi, Braun
- 1910: van der Waals
- 1911: Wien
- 1912: Dalén
- 1913: Kamerlingh Onnes
- 1914: von Laue
- 1915: W.L. Bragg, W.H. Bragg
- 1917: Barkla
- 1918: Planck
- 1919: Stark
- 1920: Guillaume
- 1921: Einstein
- 1922: N. Bohr
- 1923: Millikan
- 1924: Siegbahn
- 1925: Franck, Hertz
- 1926: Perrin
- 1927: Compton, Wilson
- 1928: Richardson
- 1929: de Broglie
- 1930: Raman
- 1932: Heisenberg
- 1933: Schrödinger, Dirac
- 1935: Chadwick
- 1936: Hess, Anderson
- 1937: Davisson, Thomson
- 1938: Fermi
- 1939: Lawrence
- 1943: Stern
- 1944: Rabi
- 1945: Pauli
- 1946: Bridgman
- 1947: Appleton
- 1948: Blackett
- 1949: Yukawa
- 1950: Powell
- 1951: Cockcroft, Walton
- 1952: Bloch, Purcell
- 1953: Zernike
- 1954: Born, Bothe
- 1955: Lamb, Kusch
- 1956: Shockley, Bardeen, Brattain
- 1957: Yang, T.D. Lee
- 1958: Czerenkow, Frank, Tamm
- 1959: Segrè, Chamberlain
- 1960: Glaser
- 1961: Hofstadter, Mössbauer
- 1962: Landau
- 1963: Wigner, Goeppert-Mayer, J. Hans D. Jensen
- 1964: Townes, Basow, Prochorow
- 1965: Tomonaga, Schwinger, Feynman
- 1966: Kastler
- 1967: Bethe
- 1968: Alvarez
- 1969: Gell-Mann
- 1970: Alfvén, Néel
- 1971: Gabor
- 1972: Bardeen, Cooper, Schrieffer
- 1973: Esaki, Giaever, Josephson
- 1974: Ryle, Hewish
- 1975: A. Bohr, Mottelson, Rainwater
- 1976: Richter, Ting
- 1977: Anderson, Mott, van Vleck
- 1978: Kapica, Penzias, Wilson
- 1979: Glashow, Salam, Weinberg
- 1980: Cronin, Fitch
- 1981: Bloembergen, Schawlow, Siegbahn
- 1982: Wilson
- 1983: Chandrasekhar, Fowler
- 1984: Rubbia, van der Meer
- 1985: von Klitzing
- 1986: Ruska, Binnig, Rohrer
- 1987: Bednorz, Müller
- 1988: Lederman, Schwartz, Steinberger
- 1989: Ramsey, Dehmelt, Paul
- 1990: Friedman, Kendall, Taylor
- 1991: de Gennes
- 1992: Charpak
- 1993: Hulse, Taylor
- 1994: Brockhouse, Shull
- 1995: Perl, Reines
- 1996: D. Lee, Osheroff, Richardson
- 1997: Chu, Cohen-Tannoudji, Phillips
- 1998: Laughlin, Störmer, Tsui
- 1999: 't Hooft, Veltman
- 2000: Ałfiorow, Kroemer, Kilby
|
---|
XXI wiek | - 2001: Cornell, Ketterle, Wieman
- 2002: Davis Jr., Koshiba, Giacconi
- 2003: Abrikosow, Ginzburg, Leggett
- 2004: Gross, Politzer, Wilczek
- 2005: Glauber, Hall, Hänsch
- 2006: Mather, Smoot
- 2007: Fert, Grünberg
- 2008: Nambu, Kobayashi, Maskawa
- 2009: Kao, Boyle, Smith
- 2010: Gejm, Nowosiołow
- 2011: Perlmutter, Schmidt, Riess
- 2012: Haroche, Wineland
- 2013: Englert, Higgs
- 2014: Akasaki, Amano, Nakamura
- 2015: Kajita, McDonald
- 2016: Thouless, Haldane, Kosterlitz
- 2017: Weiss, Barish, Thorne
- 2018: Ashkin, Mourou, Strickland
- 2019: Peebles, Mayor, Queloz
- 2020: Penrose, Genzel, Ghez
- 2021: Manabe, Hasselmann, Parisi
- 2022: Aspect, Clauser, Zeilinger
- 2023: Agostini, Krausz, L’Huillier
|
---|
XX wiek | - 1978: Chien-Shiung Wu
- 1979: George Eugene Uhlenbeck, Giuseppe Occhialini
- 1980: Michael E. Fisher, Leo P. Kadanoff, Kenneth G. Wilson
- 1981: Freeman J. Dyson, Gerardus ’t Hooft, Victor F. Weisskopf
- 1982: Leon Max Lederman, Martin Perl
- 1983/1984: Erwin L. Hahn, Peter B. Hirsch, Theodore H. Maiman
- 1984/1985: Conyers Herring, Philippe Nozieres
- 1986: Mitchell J. Feigenbaum, Albert J. Libchaber
- 1987: Herbert Friedman, Bruno B. Rossi, Riccardo Giacconi
- 1988: Roger Penrose, Stephen Hawking
- 1989: nie przyznano
- 1990: Pierre-Gilles de Gennes, David J. Thouless
- 1991: Maurice Goldhaber, Valentine L. Telegdi
- 1992: Joseph H. Taylor Jr.
- 1993: Benoît Mandelbrot
- 1994/1995: Witalij Ginzburg, Yoichiro Nambu
- 1995/1996: nie przyznano
- 1997: John Archibald Wheeler
- 1998: Jakir Aharonow, sir Michael V. Berry
- 1999: Dan Szechtman
- 2000: Raymond Davis, Masatoshi Koshiba
|
---|
XXI wiek | - 2001: nie przyznano
- 2002/3: Bertrand I. Halperin, Anthony J. Leggett
- 2004: Robert Brout, Francois Englert, Peter W. Higgs
- 2005: Daniel Kleppner
- 2006/2007: Albert Fert, Peter Grünberg
- 2008/2009: nie przyznano
- 2010: John Clauser, Alain Aspect, Anton Zeilinger
- 2011: Maximilian Haider, Harald Rose, Knut Urban
- 2012: Ja’akow Bekenstein
- 2013: Peter Zoller, Ignacio Cirac
- 2014: nie przyznano
- 2015: James D. Bjorken, Robert P. Kirshner
- 2016: Josef Imry
- 2017: Michel Mayor, Didier Queloz
- 2018: Charles Henry Bennett, Gilles Brassard
- 2019: nie przyznano
- 2020: Rafi Bistritzer, Pablo Jarillo-Herrero, Allan MacDonald
- 2021: Giorgio Parisi
- 2022: Ferenc Krausz, Paul Corkum, Anne L’Huillier
|
---|
1981 | |
---|
1982 | |
---|
1983 | |
---|
1986 | |
---|
1987 | |
---|
1988 | |
---|
1989 | |
---|
XX wiek | |
---|
XXI wiek | - 2001: Nathan Isgur, Michaił Wołoszin, Mark Wise
- 2002: William J. Marciano, Alberto Sirlin
- 2003: Alfred Mueller, George Sterman
- 2004: Ikaros Bigi, Anthony Ichiro Sanda
- 2005: Susumu Okubo
- 2006: Savas Dimopoulos
- 2007: Stanley Brodsky
- 2008: Aleksiej Smirnow, Stanisław Michejew
- 2009: Davison E. Soper, John C. Collins, R. Keith Ellis
- 2010: Gerald Guralnik, Carl R. Hagen, Tom Kibble, Robert Brout, François Englert, Peter Higgs
- 2011: Chris Quigg, Estia Eichten, Ian Hinchliffe, Kenneth Lane
- 2012: Guido Altarelli, Torbjörn Sjöstrand, Bryan Webber
- 2013: Helen Quinn, Roberto Peccei
- 2014: Zvi Bern, Lance J. Dixon, David A. Kosower
- 2015: George Zweig
- 2016: G. Peter Lepage
- 2017: Gordon L. Kane, Howard E. Haber, Jack F. Gunion i Sally Dawson
- 2018: Ann Nelson i Michael Dine
- 2019: Lisa Randall i Raman Sundrum
- 2020: Pierre Sikivie
- 2021: Vernon Barger
- 2022: Nima Arkani-Hamed
|
---|
XX wiek | - 1985: Edward Witten, Jakow Zeldowicz
- 1986: Aleksandr Polakow, Yoichiro Nambu
- 1987: Bruno Zumino, Bryce DeWitt
- 1988: David J. Gross, Efim S. Fradkin
- 1989: John H. Schwarz, Michael Green
- 1990: Ludwig Faddeev, Sidney Coleman
- 1991: Jeffrey Goldstone, Stanley Mandelstam
- 1992: Nikołaj Bogolubow, Jakow Sinaj
- 1993: Daniel Freedman, Peter van Nieuwenhuizen, Sergio Ferrara
- 1994: Frank Wilczek
- 1995: Michael Berry
- 1996: Martinus J.G. Veltman, Tullio Regge
- 1997: David Olive, Peter Goddard
- 1998: Roman Jackiw, Stephen L. Adler
- 1999: Giorgio Parisi
- 2000: Helen Quinn, Howard Georgi, Jogesh Pati
|
---|
XXI wiek | - 2001: John Hopfield
- 2002: Alan Guth, Andrei Linde, Paul Steinhardt
- 2003: Robert Kraichnan, Vladimir Zakharov
- 2004: Curtis Callan, James Bjorken
- 2005: Patrick Lee, Sir Samuel Frederick Edwards
- 2006: Peter Zoller
- 2007: Jean Iliopoulos, Luciano Maiani
- 2008: Joseph Polchinski, Juan Maldacena, Cumrun Vafa
- 2009: Roberto Car, Michele Parrinello
- 2010: Nicola Cabibbo, George Sudarshan
- 2011: Édouard Brézin, John Cardy, Aleksandr Zamołodczikow
- 2012: Duncan Haldane, Charles Kane, Shoucheng Zhang
- 2013: Tom Kibble, Jim Peebles, Martin Rees
- 2014: Ashoke Sen, Andrew Strominger, Gabriele Veneziano
- 2015: Alexei Kitaev, Gregory W. Moore, Nicholas Read
- 2016: Nathan Seiberg, Mikhail Shifman, Arkady Vainshtein
- 2017: Charles H. Bennett, David Deutsch, Peter W. Shor
- 2018: Subir Sachdev, Dam Thanh Son, Xiao-Gang Wen
- 2019: Viatcheslav Mukhanov, Alexei Starobinsky, Rashid Sunyaev
- 2020: André Neveu, Pierre Ramond, Miguel Virasoro
- 2021: Alessandra Buonanno, Thibault Damour, Frans Pretorius, Saul Teukolsky
- 2022: Joel L. Lebowitz, Elliott H. Lieb, David P. Ruelle
|
---|
XX wiek | |
---|
XXI wiek | - 2001: Władimir Arnold
- 2002: Michael B. Green i John Henry Schwarz
- 2003: Yvonne Choquet-Bruhat i James W. York
- 2004: Gabriele Veneziano
- 2005: Giorgio Parisi
- 2006: Sergio Ferrara, Daniel Z. Freedman i Peter van Nieuwenhuizen
- 2007: Juan Maldacena i Joseph Polchinski
- 2008: Mitchell Jay Feigenbaum
- 2009: Carlo Becchi, Alain Rouet, Raymond Stora i Igor Tiutin
- 2010: Michael Aizenman
- 2011: Herbert Spohn
- 2012: Giovanni Jona-Lasinio
- 2013: Michio Jimbo i Tetsuji Miwa
- 2014: Gregory W. Moore
- 2015: Pierre Ramond
- 2016: Andrew Strominger i Cumrun Vafa
- 2017: Carl M. Bender
- 2018: Barry Simon
- 2019: Bill Sutherland, Francesco Calogero i Michel Gaudin
- 2020: Svetlana Jitomirskaya
- 2021: Joel L. Lebowitz
- 2022: Antti Kupiainen, Krzysztof Gawędzki
- 2023: Nikita Nekrasov
|
---|
XX wiek | |
---|
XXI wiek | - 2001: Jürg Fröhlich
- 2002: Jürgen Ehlers
- 2003: Martin Gutzwiller
- 2004: Klaus Hepp
- 2005: Peter Zoller
- 2006: Wolfgang Götze
- 2007: Joel Lebowitz
- 2008: Detlev Buchholz
- 2009: Robert Graham
- 2010: Dietel Vollhardt
- 2011: Giorgio Parisi
- 2012: Martin Zirnbauer
- 2013: Werner Nahm
- 2014: David Ruelle
- 2015: Viatcheslav F. Mukhanov
- 2016: Herbert Wagner
- 2017: Herbert Spohn
- 2018: J. Ignacio Cirac
- 2019: Detlef Lohse
- 2020: Andrzej Buras
- 2021: Alexander M. Polyakov
- 2022: Annette Zippelius
- 2023: Raszyd Siuniajew
|
---|
- ISNI: 0000000110436930
- VIAF: 21099956
- LCCN: n85007145
- GND: 133780406
- NDL: 00053831
- LIBRIS: pm148wm74lvh3dt
- BnF: 123816831
- SUDOC: 13123661X
- NKC: js20081021007
- NTA: 071166696
- BIBSYS: 90101378
- CiNii: DA02066269
- PLWABN: 9810642555805606
- NUKAT: n98070061
- KRNLK: KAC199637629
- LIH: LNB:7ad;=Bc
- PWN: 3945565
- Britannica: biography/Yoichiro-Nambu
- Universalis: nambu
- БРЭ: 5178028
- NE.se: yoichiro-nambu
- SNL: Yoichiro_Nambu
- VLE: joiciro-nambu
- Catalana: 0502713
- DSDE: Yoichiro_Nambu
- identyfikator w Hrvatska enciklopedija: 69383