Torfowiec obły
![]() | Ten artykuł został nominowany do wyróżnienia „Dobry Artykuł”. Weź udział w dyskusji na ten temat. |
Systematyka[1][2] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | mchy | ||
Klasa | torfowce | ||
Rząd | torfowce | ||
Rodzina | torfowcowate | ||
Rodzaj | torfowiec | ||
Gatunek | torfowiec obły | ||
Nazwa systematyczna | |||
Sphagnum teres (Schimp.) Ångstr. Handb. Skand. Fl. (ed. 8) 417 1861[3][4] | |||
Synonimy | |||
| |||
| |||
|
Torfowiec obły (Sphagnum teres (Schimp.) Ångstr.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych. Szeroko rozprzestrzeniony na półkuli północnej, w południowej części zasięgu rośnie na obszarach górskich. W Polsce gatunek częsty na północy i rzadki na południu. Rośnie na żyznych, minerotroficznych torfowiskach. Wyróżnia się wyraźnie widocznym pąkiem szczytowym w środkowej części główki i zwykle ciemną, brązową łodyżką[6].
Rozmieszczenie geograficzne
Jest rozpowszechniony na półkuli północnej w strefie okołobiegunowej i umiarkowanej. W Europie rośnie pospolicie na północy (Półwysep Skandynawski)[6] i wschodzie (po Ural)[7]. W Europie zwarty zasięg obejmuje obszary na wschód i północ od wschodniej Francji, północnych Włoch, Austrii, Słowacji i północnej Ukrainy[8]. W południowej Europie jego występowanie ograniczone jest do obszarów górskich (Pireneje, Alpy, góry Półwyspu Bałkańskiego i Kaukaz)[7][8]. W Azji rośnie na północy (Syberia po Kamczatkę[7] i Japonię)[5], dalej na południu na obszarach górskich (Ałtaj, Himalaje)[5]. Rozprzestrzeniony także w Ameryce Północnej[7] na południu sięgając do obszarów górskich w stanach Kolorado[8] i Kalifornia[9].
W Polsce jest dość pospolity na północy i rzadszy na południu[10][7].
Morfologia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Sphagnum_teres_kz02.jpg/180px-Sphagnum_teres_kz02.jpg)
- Pokrój
- Mech średniej wielkości tworzący darnie dość luźne do zbitych, o barwie od jasnozielonej przez żółtą do czerwonobrązowej[6][11], najczęściej żółtawozielony[5][8]. Ciemniejszy (brązowy) jest w miejscach nasłonecznionych[11][4].
- Główki
- Niewielkie[10] lub średniej wielkości[11], z wyraźnie widocznym[6][11], stożkowatym pąkiem szczytowym[8].
- Łodyżki
- Ciemne – zwykle brązowawe[10] lub czarnobrązowe[6], ale czasem zdarzają się jasnozielone (jasne łodyżki występują u roślin z miejsc cienistych[11]). Osiągają do 20 cm długości[10][9]. Są dość grube – mają do 1 mm średnicy[11]. Warstwa zewnętrzna (hyaloderma) tworzona jest przez 2–3[11][7], czasem 4[6][7] warstwy komórek. Komórki zewnętrzne hyalodermy czasem z pojedynczą, okrągłą porą[7]. Ciemne zabarwienie łodyżce nadaje cylinder wewnętrzny[11], wyraźnie odgraniczony od warstwy zewnętrznej[7].
- Pęczki
- Składają się z 4–6 gałązek. Dwie–trzy z nich są odstające, osiągają do 2 cm długości. Także dwie–trzy są zwisające i mają bardzo zmienną długość[6][11] (zwykle są delikatniejsze, jaśniejsze i nieco dłuższe od odstających)[8]. Gałązki na przekroju są okrągłe[11].
- Listki łodyżkowe
- Na łodyżce odstające lub wzniesione[11], nigdy nie przylegające do niej ściśle[6]. Językowate lub kształtu prostokątnego[6][11], długości do 1,5 mm i szerokości do 1 mm[10], na szczycie szeroko zaokrąglone i mniej lub bardziej poszarpane[6][11]. Wzdłuż brzegów blaszki są do nasady obrzeżone[7]. Komórki blaszki pozbawione są listewek[7].
- Listki gałązkowe
- Dachówkowato zachodzące na siebie, ale u roślin ocienionych lub wysychających końcówki listków często mniej lub bardziej odstają[11]. Listki są dość duże – osiągają do 2 mm i szerokości ok. 1 mm[10][11]. Mają kształt jajowaty, zwężają się w długi, trójkątny dzióbek[10][6]. Na przekroju poprzecznym duże komórki wodne są wypukłe z obu stron liścia, ale silniej od strony brzusznej[11]. Z obu stron są silnie porowate[7]. Komórki asymilacyjne są trójkątne, trapezowe do jajowatych. Są wypukłe i szersze od strony grzbietowej listków, tu też ich ściany komórkowe są silniej zgrubiałe[11][6].
- Gametangia i sporogony
- Skupienia gametangium są dwupienne[7]. Męskie rośliny zwykle są drobniejsze od płonnych[8]. Listki perygonialne, wspierające plemnie, nie różnią się od wegetatywnych listków gałązkowych[5]. Gałązki z plemniami są jednak krótsze, bardziej brązowe i gęściej pokryte listkami niż wegetatywne[8]. Listki perychecjalne, wspierające rodnie i później sporofit (sporogon) są podługowato-językowate i osiągają 4–5 mm długości oraz 2 mm szerokości[5]. Zarodnie powstają rzadko[8]. Zarodniki są szarobrązowe, osiągają ok. 25 µm średnicy[5].
- Przekrój przez łodyżkę
- Listek łodyżkowy
- Listki gałązkowe
- Przekrój przez listek gałązkowy
- Gatunki podobne
- Makroskopowo podobny jest zwłaszcza torfowiec Girgensohna S. girgensohnii, który ma jednak jaśniejsze łodyżki (od jasnozielonych do co najwyżej jasnobrązowych). Podobny jest też torfowiec wąskolistny S. angustifolium, u którego jednak pąk szczytowy jest zawsze ukryty przez gałązki[8].
Ekologia i biologia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Sphagnum_teres_kz05.jpg/220px-Sphagnum_teres_kz05.jpg)
Ma szerokie spektrum troficzne[8] – występuje na eutroficznych i mezotroficznych torfowiskach[12] niskich i przejściowych[11]. Zawsze jednak są one zasilane minerotroficznie tj. wodami, które wcześniej przepływały przez podłoże mineralne[6]. Jest tolerancyjny względem stopnia uwodnienia i zacienienia[12], ale preferuje miejsca otwarte, rzadko rośnie w zaroślach i luźnych lasach[11], zawsze w miejscach co najmniej wilgotnych lub mokrych[8]. Często obecny jest na zasadowych torfowiskach soligenicznych i w mszarnych zbiorowiskach w obrębie tundry[12]. Zwykle towarzyszą mu inne torfowce preferujące siedliska o wyższej trofii, takie jak torfowiec Warnstorfa Sphagnum warnstorfii[13][6], pierzasty S. subnitens, środkowy S. centrale, nastroszony S. squarrosum i Girgensohna S. girgensohnii[6]. Z roślin naczyniowych często towarzyszy mu trzcina pospolita, turzyce i sity[8].
W górach najwyżej położone stanowisko w Polsce znajduje się w Karkonoszach na rzędnej 1430 m n.p.m.[11] W ogólnym zasięgu spotykany jest do rzędnej 2400 m n.p.m.[12]
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Caricion lasiocarpae[14]. W syntaksonomicznych klasyfikacjach w XXI wieku priorytet nadawany jest nazwie Stygio-Caricion limosae Nordhagen 1943, a część zespołów z Caricion lasiocarpae włączana jest do związku Sphagno-Caricion canescentis Passarge (1964) 1978 i Caricion davallianae Klika 1934. Sphagnum teres nadał nazwę związkowi Sphagnion teretis Succow 1974 rozbijanemu współcześnie na Sphagno warnstorfii-Tomentypnion nitentis Dahl 1957 i Caricion fuscae Koch 1926[15].
Sporofity powstają niezbyt często, dojrzewają zwykle w końcu wiosny i na początku lata[4]. W Polsce zarodnikowanie jest bardzo rzadkie i następuje w lipcu i sierpniu[10].
Systematyka i zmienność
Gatunek zaliczany jest do podrodzaju Isocladus (Lindb.) Braithw. i sekcji Squarrosa (Russow) Schimp.[16][6][7]. Sekcja obejmuje średnie i dużych rozmiarów torfowce z główką z okazałym pąkiem wierzchołkowym, z liśćmi łodygowymi odstającymi lub częściowo zwieszonymi, dużymi, językowatymi (± prostokątnymi) i na końcu nieco postrzępionymi[17]. Spośród gatunków europejskich do sekcji należy obok torfowca obłego tylko torfowiec nastroszony S. squarrosum[17] (spoza Europy zaliczane są tu także S. mirum i S. tundrae)[18].
Występowanie roślin o cechach pośrednich między torfowcem obłym i nastroszonym oraz ich bliskie pokrewieństwo wskazywane jest jako możliwość zachodzenia hybrydyzacji między tymi gatunkami[6].
Dawniej rangę form nadawano zmienności wynikającej z warunków siedliskowych – rośliny o listkach gałązkowych dachówkowato ułożonych (przylegających do gałązek) określano jako f. imbricatum Warnst. (= f. leioclada), natomiast rośliny o końcach listków odstających f. squarrosulum Warnst. (= f. echinoclada)[7][8].
Zagrożenia i ochrona
Gatunek jest szeroko rozprzestrzeniony i na wielu obszarach pospolity. W skali kontynentalnej w Europie jego zasoby określane są jako bardzo znaczne (zwłaszcza w Skandynawii i krajach bałtyckich) i gatunek ma status najmniejszej troski (LC) czerwonej liście IUCN. Mimo ustępowania gatunku w południowo-wschodniej i środkowej Europie zasoby gatunku w skali kontynentalnej określane są jako generalnie stabilne[12].
Gatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, a w latach 2004–2014 ochronie ścisłej. Od roku 2014 jest wpisany na listę gatunków roślin objętych ochroną częściową w Polsce na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[19][20][21].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B.B. Goffinet B.B., W.R.W.R. Buck W.R.W.R., Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-05-24] (ang.).
- ↑ Sphagnum teres. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2015-06-01]. (ang.).
- ↑ a b c d Richard E.R.E. Andrus Richard E.R.E., Sphagnum teres (Schimper) Ångstrom, [w:] Bryophyte Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2024-06-02] .
- ↑ a b c d e f g Sphagnum teres. [w:] Moss Flora of China vol. 1 [on-line]. [dostęp 2024-06-02]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q JukkaJ. Laine JukkaJ. i inni, The Intricate Beauty of Sphagnum Mosses. A Finnish Guide to Identification, Helsinki: Department of Forest Sciences, University of Helsinki, 2011, s. 100–101, ISBN 978-952-10-5617-8 .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o BronisławB. Szafran BronisławB., Flora Polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Mchy (Musci), t. I, Warszawa: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957, s. 32–33 .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n R.E.R.E. Daniels R.E.R.E., A.A. Eddy A.A., Handbook of european sphagna, wyd. 2nd impression with minor corrections, London: Institute of Terrestrial Ecology, 1990, s. 117-121, ISBN 978-0-11-701431-2 .
- ↑ a b A.J.E.A.J.E. Smith A.J.E.A.J.E., The moss flora of Britain and Ireland, Cambridge University Press, 2004, s. 58-59, ISBN 978-0-521-54672-0 .
- ↑ a b c d e f g h Stanisław Kłosowski, Grzegorz Kłosowski: Rośliny wodne i bagienne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007, s. 267. ISBN 978-83-7073-248-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t AdamA. Stebel AdamA., Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie), Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017, s. 66–68, ISBN 978-83-937066-3-1 .
- ↑ a b c d e Ignatov, M. &M.& Baisheva M. &M.&, E., Sphagnum teres (Europe assessment) [online], The IUCN Red List of Threatened Species 2019, 2019 [dostęp 2024-06-02] .
- ↑ AdamA. Stebel AdamA., Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie), Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017, s. 26, ISBN 978-83-937066-3-1 .
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 132. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ LadislavL. Mucina LadislavL. i inni, Vegetation of Europe: hierarchical floristic classification systemof vascular plant, bryophyte, lichen, and algal communities, „Applied Vegetation Science”, 19 (1), 2016, s. 3–264 .
- ↑ RyszardR. Ochyra RyszardR., JanJ. Żarnowiec JanJ., HalinaH. Bednarek-Ochyra HalinaH., Census Catalogue of Polish Mosses, Kraków: Polish Academy of Sciences, Institute of Botany, 2003, s. 15, ISBN 83-85444-84-X .
- ↑ a b AndyA. Amphlett AndyA., SandyS. Payne SandyS., Field key to Sphagnum [online], britishbryologicalsociety.org.uk [dostęp 2023-12-31] .
- ↑ GillesG. Ayotte GillesG., LineL. Rochefort LineL., Sphagnum Mosses of Eastern Canada, Editions JFD, 2020, s. 16, ISBN 2-89799-093-7 .
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).