Puklerzyk różowy
| Zaedyus pichiy[1] | |||||
| (Desmarest, 1804) | |||||
 | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | eukarionty | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | zwierzęta | ||||
| Typ | strunowce | ||||
| Podtyp | kręgowce | ||||
| Gromada | ssaki | ||||
| Podgromada | żyworodne | ||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | pancernikowce | ||||
| Rodzina | Chlamyphoridae | ||||
| Podrodzina | puklerzniki | ||||
| Rodzaj | puklerzyk | ||||
| Gatunek | puklerzyk różowy | ||||
| |||||
| Podgatunki | |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
 | |||||
| |||||
| |||||
Puklerzyk różowy[3] (Zaedyus pichiy) – gatunek ssaka, pancernikowca z rodziny Chlamyphoridae. Bliski krewny włosopuklerznika i puklerznika. Jego głowę i tułów pokrywa pancerz o 6–8 wolnych pasach, porośnięty włosem. Prowadzi samotny, dzienny tryb życia na suchych obszarach Argentyny i Chile, chroni się w jamie. Samica rodzi 1–2, rzadziej 3 młode. Jest gatunkiem bliskim zagrożenia wyginięciem.
Genetyka
Diploidalna liczba chromosomów 2n = 62. Liczba fundamentalna FN = 94[4].
Budowa
Abba i Superina podają następujące wymiary: głowa z tułowiem mają od 22 do 31 cm długości, ogon osiąga między 8 a 13 cm, ucho ma od 1,3 do 1,7 cm, zaś tylna stopa osiąga od 4,4 do 5,2 cm. Masa ciała zawiera się w przedziale między 0,7 a 1,5 kg. Samice nieznacznie ustępują samcom pod względem masy ciała. Wymiary te czynią puklerzyka różowego znacznie mniejszym od puklerznika sześciopaskowego o dopółmetrowych głowie i tułowiu oraz doćwierćmetrowym ogonie czy też włosopuklerznika kosmatego (odpowiednio 26–40 i 12–15 cm). Rozmiarami przypomina on bardziej włosopuklerznika wrzaskliwego (głowa i tułów osiągają długość od 20 do 30 cm, do czego ogon dodaje 8–11 cm), najmniejszego przedstawiciela podrodziny puklerzników[4].
Ubarwienie może być zmienne. Pancerz może przybierać barwy od bladej żółci do prawie czarnej. Spomiędzy płyt wyrastają włosy[4].
Głowę i tułów zwierzęcia pokrywa pancerz. Przednią część pancerza okrywającego grzbiet tworzy tarcza łopatkowa (scapular shield). Po niej następuje od sześciu do ośmiu przesuwalnych pierścieni (podobna liczba występuje u włosopuklerznika wrzaskliwego czy puklerznika sześciopaskowego). Spomiędzy nich wyrastają włosy. Część tylna pancerz to tarcza miedniczna (pelvic shield). Marginalne płytki kostne (scutes) są ostro zakończone, w przeciwieństwie do prostokątnych u puklerznika sześciopaskowego[4]. Podobnych nie obserwuje się u żadnego innego współczesnego pancernikowca[5].
Kształt głowy zależeć może od miejsca, z którego pochodzi dany osobnik. U mieszkańców północnej prowincji Mendoza jest ona krótsza i szersza, niż od ich sąsiadów z południa. Uszy są szare i krótkie[4].
Systematyka
Pierwszy opis gatunku pojawił się w 1782 piórem Moliny. Jako miejsce typowe podano Chile. Gatunkowi nadano jednak nazwę Dasypus quadricinctus. Okazało się jednak, że nazwa ta została wcześniej użyta w określeniu innego gatunku. W 1758 Linneusz nazwał tak gatunek, który później okazał się tożsamy z bolitą południową[5].
Poprawnego opisu nowego taksonu dokonał w 1804 Desmarest. Stworzył on dlań nazwę Loricatus pichi[4]. Epitet gatunkowy pochodzi z 3 lata wcześniejszej pracy Azary, gdzie stoi tatou-pichy pochodzące z kolei od słowa pichi, które w języku Mapuche oznacza niewielki[5]. Miejsca typowego nie podał w ogóle[4]. Bazując na pracy Azary identyfikowano je jako les Pampas au Sud de Buenos-Ayres, depuis le parallele de 36e. degre de latitude meridionale, jusqu'a la Terre des Patagons (Pampa na południe od Buenos-Ayres, od równoleżnika 36. stopień szerokości geograficznej południowej, aż do Krainy Patagonii)[5]. W 1958 A. Cabrera określił je jako Buenos Aires w Argentynie[4]. Rodzaj Loricatus nie został uwzględniony w Polskim nazewnictwie ssaków świata[3]. Kolejni autorzy opisywali gatunek pod różnymi nazwami, umieszczając go w rodzaju Dasypus, Tatusia, Tatus, Euphractus, Chaetophractus[5].
Obecnie gatunek umieszcza się w rodzaju Zaedyus kreowanym przez Ameghino w 1889[4]. Nazwa ta oznacza bardzo przyjemnego pancernika. Za to grecka partykuła wzmacniająca znaczenie, edy bierze się z greckiego edys oznaczającego przyjemny[5]. Po polsku zwie się go puklerzykiem. Jest to takson monotypowy. W przeszłości zaliczano go do podrodziny puklerzników Euphractinae w obrębie rodziny pancernikowatych Dasypodidae[3]. Jednakże badania molekularne wskazały na znaczną odrębność przedstawicieli rodzaju Dasypus[6] (pancernik[3]) od wszystkich innych przedstawicieli rzeczonej rodziny. W efekcie Dasypus pozostawiono jako jedyny rodzaj rodziny Dasypodidae[6], pozostałych jej przedstawicieli umieszczono natomiast w rodzinie Chlamyphoridae[4], nieposiadającej nazwy polskiej[3]. W rodzinie tej wyróżnia się 3 podrodziny: Chlamyphorinae, Tolypeutinae[4] (bolity[3]) i Euphractinae[4], czyli puklerzniki[3]. Te ostatnie obejmują 3 gatunki obejmujące 4 rodzaje. Prócz puklerzyka różowego obejmuje ona puklerznika sześciopaskowego i 2 gatunki włosopuklerznika[4] (dawniej 3[3]).
Obecnie wyróżnia się 2 podgatunki[3][4]:
Tryb życia
Zwierzę aktywne jest za dnia. W nocy kryje się w jamie, która zapewnia mu też bardziej stabilną temperaturę otoczenia. Wejście do niej ukryte jest zwykle wśród roślinności, ma kształt kopuły, wysokiej na 8 cm i szerokiej na 15 cm. Jedna nora ma tylko jedno wejście. Dalej znajduje się nierozgałęziony tunel długości do kilku mterów. Sięga on na różną głębokość w dół, zależną od warunków środowiskowych i szerokości geograficznej – tak by zapewniał stałą temperaturę w środku. Pomagać w tym może także zabezpieczenie wejścia, chroniące również przed drapieżnikami. Sięgać więc może do półtora metra w głąb. Kończy go pojedyncza komora. Puklerzyk nie ma w zwyczaju moszczenia w niej gniazda. Odnotowano używanie opuszczonych nor puklerzyków różowych przez inne zwierzęta, jak węże[4].
Jesienią puklerzyk różowy odkłada warstwę tłuszczu, która zapewnia mu energię podczas zimowej hibernacji, trwającej kilka miesięcy, podczas której okresowo budzi się[4]. Jest jedynym obecnym pancernikowcem zapadającym w sen zimowy[2]. Poza tym czasem może okresowo wchodzić w torpor, trwający dłużej i pojawiający się częściej w niesprzyjających warunkach środowiskowych[4].
Tryb życia wiedzie samotny, spotkania ograniczają się w zasadzie do rozrodu, gdzie kilka samców może gonić jedną samicę bądź samce konkurują ze sobą o partnerkę. Niekiedy wydaje z siebie pomruki, zwłaszcza w sytuacji zagrożenia. Zdarza się, że przechodzą one w chrząknięcie czy wrzask. Nie wiadomo, jaką powierzchnię zajmuje jeden osobnik[4], ale areał, zwłaszcza na suchych obszarach, zdaje się być rozległy[2].
Cykl życiowy
Występuje sezon rozrodczy rozpoczynający się wiosną i trwający do wczesnego lata, aczkolwiek występują tu istotne różnice związane z szerokością geograficzną i długością dnia. Okres rozrodu może więc trwać od trzech do pięciu miesięcy[4].
Samce mogą konkurować o samice, wykazując względem siebie agresję. Niekiedy kilka z nich goni jedną samicę. Prawdopodobnie kopulacja indukuje owulację, po której samica zachodzi w ciążę. Po 58–60 dniach ciąży na świat przychodzą młode – są to najczęściej jeden–dwa, rzadko trzy noworodki. Poród przebiega w norze od października do stycznia. Masa urodzeniowa wynosi około 50 g. Po 21 dniach życia otwierają oczy. Pierwsze 40 dni życia spędzają w norze, po tym czasie są już częściowo odstawione od piersi[4].
Dojrzałość płciową osiąga w wieku 9–10 miesięcy, aczkolwiek część samic przystępuje do rozrodu dopiero w drugim roku życia[4]. Pokolenie trwa 4 lata. Całkowitą długość życia szacuje się na 10 lat[2].
Rozmieszczenie geograficzne
Puklerzyk różowy żyje na południu Ameryki Południowej[4]. W Argentynie jego zasięg obejmuje prowincje Santa Cruz, San Luis, San Juan, Rio Negro, Neuquén, Mendoza, La Rioja, La Pampa, Córdoba, Chubut, Buenos Aires, natomiast w Chile regiony Valparaíso, Santiago, O'Higgins, Maule, Magallanes, Los Lagos, Araukania, Coquimbo, Biobío, Aisén[2]. Podgatunek nominatywny występuje wyłącznie w Argentynie, na wschodzie i południowym wschodzie kraju. Opisany później drugi podgatunek prócz zachodniej Argentyny występuje także w Chile, obserwuje się go na południowym wschodzie tego kraju. Tereny te leżą na wysokości od poziomu morza do 2500 m[4].
Ekologia
Puklerzyk różowy zasiedla tereny suche i półsuche[4]. Ogólnie przedstawiciele Chlamyphoridae dzięki sprawniejszym nerkom radzą sobie na terenach mniej zasobnych w wodę, która stanowi przeszkodę nie do przebycia dla pancernikowatych[6]. Tak więc puklerzyka różowego spotyka się w suchych piaszczystych okolicach[4], także o podłożu pochodzenia wulkanicznego[2]. Zasiedla on tereny trawiaste porośnięte izolowaną roślinnością krzewiastą[4], zwykle suche[2], jak patagońskie stepy czy pampę, ale też tereny bardziej krzaczaste, jak Chacoan Monte. Podgatunek nominatywny zasiedla zwłaszcza pampę. Tereny zmodyfikowane działalnością człowieka zasiedla puklerzyk w mniejszym stopniu[4].
Wybierając pożywienie, puklerzyk różowy nie jest wybredny. Określa się go jako oportunistycznego wszystkożercę. Preferuje on jednak owady, w szczególności chrząszcze, także ich larwy, mrówkowate, gniazdujące na ziemi pszczoły, i inne owady, ale konsumuje też pająki i skorpiony, a nawet kręgowce, jak jaszczurki i niewielkie ssaki. Nie pogardza również pokarmem roślinnym i grzybami. Na wolności nie pije natomiast wody[4].
Zagrożenia i ochrona
IUCN zalicza puklerzyka różowego do gatunków bliskich zagrożenia wyginięciem (NT). Wśród zagrożeń wymienia się intensywne nielegalne polowania przeprowadzane przez ludzi i psy. Służą one zarówno konsumpcji, jak i rozrywce[4]. Zjada się go, a także wykorzystuje w rękodzielnictwie. Jest jedną z częstszych ofiar kłusowników w Mendozie[2]. Dochodzą do tego zgony w wypadkach komunikacyjnych, a także zniszczenie środowiska naturalnego[4], także na skutek nadmiernego wypasu bydła[2]. Wymienia się także wpływ infekcji bakteryjnych, zwłaszcza w wilgotniejszych obszarach[4] w porze deszczowej[2]. Całkowita liczebność gatunku obniża się. Zagęszczenie spadło choćby w Mendozie, jest też niskie na południu Buenos Aires. Z innych terenów szczegółowych danych nie ma. Jego zasięg występowania obejmuje liczne tereny chronione[2].
Przypisy
- ↑ Zaedyus pichiy, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k M.M. Superina M.M., A.M.A.M. Abba A.M.A.M., Zaedyus pichiy, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2014 [dostęp 2022-04-30] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 25. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af MM. Superina MM., AMA. Abba AMA., Family Chlamyphoridae (Chlamyphorid Armadillos), [w:] Don ED.E. Wilson, Rusell AR.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 48–71, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ a b c d e f MariellaM. Superina MariellaM., Agustin M.A.M. Abba Agustin M.A.M., Zaedyus pichiy (Cingulata: Dasypodidae), „Mammalian Species”, 46 (905), American Society of Mammalogists, 2014, s. 1-10, DOI: 10.1644/905.1 (ang.).
- ↑ a b c CMC. McDonough CMC., WJW. Loughry WJW., Family Dasypodidae (Long-nosed Armadillos), [w:] Don ED.E. Wilson, Rusell AR.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 30–47, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- Britannica: animal/pichi
