Otokar Březina

Ten artykuł dotyczy poety. Zobacz też: Ottokar Brzoza-Brzezina – wojskowy.

Otokar Březina

Data i miejsce urodzenia

13 września 1868
Počátky

Data i miejsce śmierci

25 marca 1929
Jaroměřice nad Rokytnou

Zawód, zajęcie

Przedstawiciel czeskiego symbolizmu, mistyk, poeta i myśliciel.

Multimedia w Wikimedia Commons

Teksty w Wikiźródłach

Otokar Březina (ur. 13 września 1868 w Počátky, zm. 25 marca 1929 w Jaroměřicach nad Rokytnou) – właśc. Václav Jebavý, pierwszy pseud. Václav Danšovský; przedstawiciel czeskiego symbolizmu, mistyk, poeta i myśliciel, autor filozoficznych esejów o sztuce. Był czołowym reprezentantem Czeskiej Moderny.

Życiorys

Urodził się w biednym domu, w rodzinie rzemieślniczej i całe życie przeżył na prowincji. Pracował jako nauczyciel w miejscowościach zachodnich Moraw. Studiował dawne kultury, filozofię i lit. światową, a także nauki przyrodnicze. W 1923 r. odrzucił propozycję objęcia katedry filozofii na Uniwersytecie Masaryka w Brnie.

Twórczość

Był poetą-samotnikiem, szukającym oparcia w przyjaźni oraz myślicielem żyjącym na uboczu. Sztuka była dla niego jedynym, możliwym wyjściem z chaosu świata i szansą poszukiwania innej harmonii, transcendentnej.

Twórczość literacką rozpoczął w latach 80. XIX w., pisząc wiersze pod wpływem Svatopluka Čecha i powieść realistyczno-psychologiczną, której rękopis wycofał z wydawnictwa i zniszczył. Od tych młodzieńczych prób później się odżegnywał. W 1892 r. jako Otokar Brezina zaczął ogłaszać wiersze, które zapewniły mu szczególne miejsce w czeskiej poezji. Wpływ na tę twórczość miały osobiste przeżycia (śmierć obojga rodziców w ciągu jednego roku), tradycja religijna oraz podjęte studia. Poeta zgłębiał pisma Schopenhauera, Nietzschego, Bergsona, Sołowjowa, filozofów antycznych: Platona i Plotyna, księgi mistyków średniowiecznych, filozofów indyjskich, ale również Carlyle'a i Emersona. Interesował się ideą sprawiedliwości społ., kultem pracy fizycznej. Poznał także nowoczesny ewolucjonizm i monizm. Źródła te stały się podstawą do stworzenia własnego światopoglądu. Wpływ na kształt jego poezji miały dzieła francuskich impresjonistów i symbolistów, a zwłaszcza Baudelaire’a. W ten sposób ukształtował się poeta-mistyk-symbolista, który wśród chaosu nowoczesnego społeczeństwa poszukuje sensu życia. Brezina interesował się polskim romantyzmem, zwłaszcza inspirował się twórczością Słowackiego. W latach 1898–1901 przebywał w miejscowościach Jinošov, Jaromeřice oraz Nová Říše, która w lit. czeskiej uznana była za centrum lit. katolickiej, a wśród twórców tego nurtu miał poeta wielu przyjaciół, np. rzeźbiarza Františka Bílka. W 1895 r. był sygnatariuszem manifestu czeskich modernistów oraz został dwukrotnie nominowany do Nagrody Nobla. Od 1913 r. był członkiem korespondencyjnym, a następnie rzeczywistym Czeskiej Akademii Nauki i Sztuki. W 1925 r. otrzymał doktorat honoris causa praskiego Uniwersytetu Karola.

Cały dorobek twórczy poety zawarł się w pięciu tomach poezji. Pierwszy, elegijny Tajemné dálky (Tajemnicze dale, 1895), bardzo osobisty, jest wyrazem duchowego rozejścia się ze światem, ucieczki od ciężkiego losu w sferę sztuki. W drugim zbiorze Swítání na západĕ (Świt na zachodzie, 1896) wprowadza tony ponadosobiste i uwalnia się od więzów ze światem zmysłów i zjawisk, a cierpienie i śmierć, jako transcendentne przejście z jednej formy życia w inną, zostają obdarzone wybawicielską mocą. Tomik Větry od pólů (Wiatry od biegunów, 1897), zawierający akcenty mistyczne, jest pochwałą harmonii wszechświata i sił kosmicznych oraz wszechogarniającej miłości, która rozszerza granice poznania. Kolejne zbiory to zwrot ku ziemi i człowiekowi, który poprzez ciężka pracę wykupuje się od doczesności. W tomiku Stavitelé chrámu (Budowniczowie świątyni, 1899) głosi pochwałę indywidualizmu, jednostek genialnych na drodze poznania praw życia i przyrody oraz stałego postępu ludzkości. W ostatnim zbiorze poezji Ruce (Ręce, 1901) B. w symbolu nieskończonego łańcucha widzialnych i niewidzialnych rąk zawarł ideę kosmicznego braterstwa stworzeń połączonych wspólnym działaniem w ramach ewolucji wszechświata. Po tym zbiorze Brezina jako poeta zamilkł. Kilkanaście wierszy, które napisał w następnych latach, nie doczekało się publikacji.

Wydał jeszcze w 1903 r. tom Hudba pramenů (Muzyka źródeł) – eseje zawierające podstawy jego filozofii i teorii twórczości poetyckiej. Eseje z lat 1905–1908 zawarte są w tomie Skyté dĕjiny (Ukryte dzieje, całość eseistyki wydano w 1970). W eseistyce wyraził B. przekonanie, że sztuka daje możliwość dotarcia w niepoznawalne sfery istnienia, pisał o ładzie świata, o celach życia ludzkiego – wszystko w ramach neoplatońskiej wizji świata. Oscylująca między sztuką a rozmyślaniem filoz. poezja B. zadziwia siłą wyobraźni. Poszerzył on poetycką leksykę poprzez zderzenia terminów filoz. i naukowych z wrażeniami oznaczającymi konkretne działanie, pracę. Posługiwał się nowymi typami metafory (synestezja). Poszerzył na gruncie czeszczyzny możliwości poetyckiego obrazowania: posługując się wierszem o najwyższych rygorach rytmicznych, stworzył wzorzec liryki ekskluzywnej. Używał najpierw regularnego wiersza rymowanego (czeskiego aleksandrynu), a następnie wiersza wolnego. Duża wagę przywiązywał do dźwiękowej strony wypowiedzi, nadając swoim poezjom walory „muzyczne”. Idee B. znalazły w Czechach kontynuatorów: miały niewątpliwy wpływ na prozę poetycką J. Demla, filoz. eseistykę i prozę L. Klímy, czeskich poetów lat 30., m.in. J. Zahradníčka. B. swoją poetyką oddziałał także na nurty, którym obcy był jego idealizm.

Utwory

Tajemné dálky (Tajemnicze dale), 1895
Swítání na západĕ (Świt na zachodzie), 1896
Větry od pólů (Wiatry od biegunów), 1897
Stavitelé chrámu (Budowniczowie świątyni), 1899
Ruce (Ręce), 1901
Hudba pramenů (Muzyka źródeł), 1903
Skyté dĕjiny (Ukryte dzieje), 1970

Bibliografia

Jacek Baluch, Czescy symboliści, dekadenci, anarchiści przełomu XIX i XX wieku, BN, Wrocław 1983;
J. Magnuszewski, Historia literatury czeskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1973;
Mały Słownik pisarzy świata, Wiedza Powszechna, Warszawa1968;
W. Florian, Dzieje Literatur Europejskich, cz. I, PIW, Warszawa 1989.