Hellevoetsluis (plaats)

Hellevoetsluis

Plaats in Nederland
(Details) (Details)
Situering
Provincie	Zuid-Holland Zuid-Holland
Gemeente	Voorne aan Zee Voorne aan Zee
Coördinaten	51° 50′ NB, 4° 8′ OL
Algemeen
Oppervlakte	32,24[1] km²
- land	31,46[1] km²
- water	0,77[1] km²
Inwoners (2023-01-01)	39.680[1] (1.231 inw./km²)
Woningvoorraad	17.628 woningen[1]
Overig
Woonplaatscode	2137
Detailkaart
Locatie in de gemeente Voorne aan Zee
Portaal    Nederland

Hellevoetsluis (uitspraak^ⓘ), in de Nederlandse provincie Zuid-Holland, is met ruim 39.000 inwoners de grootste plaats binnen de gemeente Voorne aan Zee. Het gemeentehuis is er gevestigd.

Etymologie

De Helle, wat Romeinen kenden als "Helius" of Helinium, is een benaming die tot in de middeleeuwen in gebruik was voor het tegenwoordige Haringvliet en de Maas. De naam Hel(le)voet, of "(land bij) het laagste punt van het Helius", komt vervolgens voor het eerst voor in documenten uit de 13e eeuw, als Oud-Hellevoet, de Hellevoetse Werfhoek, Nieuw Hellevoeterland en in 1395 wanneer de polder Nieuw-Helvoet ter bedijking wordt uitgegeven. Deze polder had een uitwateringssluis in de Zuiddijk: de Hellevoetse sluis.^[2]

Geschiedenis

Het gebied Voorne-Putten bestond vroeger uit veen, kleigronden en moerassen. Permanente bewoning van Hellevoetsluis gaat terug naar de ijzertijd (ongeveer 800 v.Chr.). Er werd toen voornamelijk veeteelt beoefend, en in de Romeinse tijd vanaf 12 v.Chr. waarschijnlijk ook landbouw. Na de 3e eeuw verlieten mensen Voorne-Putten tot de 7e eeuw, in de 11e eeuw keerden de eerste bewoners terug naar wat later Hellevoetsluis zou worden. Omdat het gebied Voorne-Putten vaak overstroomde, begon men met inpolderen.^[3]

Het poldergebied waar Hellevoetsluis zou ontstaan werd tussen 1367 en 1394 in cultuur gebracht en er werd meteen ook bewoning gepland. De eerste bewoners hielden zich voornamelijk bezig met landbouw en veeteelt.^[4] Het vestinggebied was oorspronkelijk een klein haventje dat gebruikt werd door de bewoners van het 15e-eeuwse dorpje Nieuw-Helvoet.

De vesting Hellevoetsluis is in het begin van de 17e eeuw aangelegd om de oorlogs- en handelshaven te versterken. De zilvervloot werd in 1629 op de rede van Hellevoetsluis ontscheept. Op 11 november 1688 startte Willem III met zijn vloot een tocht naar Engeland om daar, samen met zijn vrouw Mary, de troon te bestijgen en koning van Engeland, Schotland en Ierland te worden.

Vanaf de 17e eeuw tot in 1834 voerden de Britse posterijen een dagelijkse verbinding uit met de pakketboot van Hellevoetsluis naar Harwich en vice versa. Vanuit Hellevoetsluis moest de Britse post dan worden gedistribueerd over de stedelijke postdiensten in de Republiek.

In 1798 werd onder bevel van buitengewone opzichter Jan Blanken een zeesluis en droogdok aangelegd.^[5] Hellevoetsluis was de marinebasis van de Admiraliteit van de Maze. In de tijd dat Hellevoetsluis marinehaven was werd hier de door Piet Hein buitgemaakte zilvervloot aan wal gebracht. Aan die tijd herinneren nog gebouwen als het Tromphuys, affuitenloods, het kruythuys en het Ruyterhuys, vernoemd naar Michiel de Ruyter.

In 1813, op het einde van de Franse tijd in Nederland, vocht de Franse marine onder leiding van Emmanuel Halgan, om deze plek vooralsnog bezet te houden.^[6]

De vesting was in die tijd belangrijk als (marine)haven en tot in de 19e eeuw bleef deze positie gehandhaafd. Doordat rond 1830 het Kanaal door Voorne werd gegraven was er een levendige handel en doorvaart naar Rotterdam, daarnaast had Hellevoetsluis verschillende marine-instellingen en opleidingsinstituten en een vestingartillerie.^[7] Er werden in deze tijd verschillende militaire oefeningen met land en zeemacht gehouden in Hellevoetsluis en omstreken.^[8] Nadat de Nieuwe Waterweg het Kanaal door Voorne nutteloos had gemaakt zette het verval in, wat nog versterkt werd toen in de jaren 30 van de twintigste eeuw de marinehaven naar Den Helder werd verplaatst en later tijdens de Tweede Wereldoorlog de Duitsers een deel van Hellevoetsluis sloopten om een beter schootsveld te krijgen ter verdediging van de eigen stellingen. In de jaren 60 keerde de marine in Hellevoetsluis tijdelijk terug als locatie voor tijdelijk uit dienst gestelde schepen van de mijnenveegdienst. Er is later nog een mijnenjager vernoemd naar de plaats: de Hr. Ms. Hellevoetsluis. Na het vertrek van dit onderdeel van de marine stagneerde de lokale economie.^[9]

In 1905 kreeg Hellevoetsluis een stoomtramlijn naar Spijkenisse en Rotterdam Rosestraat. Dit was één der Rotterdamse Tramweg Maatschappij-lijnen in de regio. Later reden er (ook) dieseltrams. In 1966 was het de laatste RTM-tramlijn die werd opgeheven, en de één na laatste streektramlijn in Nederland.(de laatste, en tevens oudste, is de huidige HTM-lijn 1) Het diagonale tracé naar Spijkenisse is tegenwoordig fietspad.

Monumenten en bezienswaardigheden

Hellevoetsluis is een rijksbeschermd stadsgezicht en heeft een aantal bijzondere historische gebouwen, schepen en enkele musea.

Hellevoetsluis was afgelopen eeuwen vooral legerplaats en marinehaven. Gebouwen die daar nog aan herinneren zijn de kazerne Fort Haerlem, een lange kustbatterij uit 1880 (te zien op de eerste kaart boven), de opgeknapte bunkers gebouwd rondom de vesting, een kruittoren en de barakken in de vesting. Daarnaast was Hellevoetsluis van 1783 tot 1797 thuishaven van het linieschip de Delft. Dit 63 meter lange zeilschip wordt momenteel herbouwd op scheepswerf De Delft in Delfshaven. In het droogdok zelf werden schepen gebouwd en gerepareerd voor gebruik in oorlogen.

Tot op de dag van vandaag bleef Hellevoetsluis een havenplaats, hoewel het zich nu richt op recreatie en niet meer op handel, transport en de marine. In de Hellevoetse haven ligt het stenen droogdok van Jan Blanken, waarvan de bouw in 1798 startte; deze is uniek in zijn soort. Het werd tot begin jaren 70 gebruikt voor nieuwbouw en onderhoud van verschillende schepen, meestal mijnenvegers, onder de bedrijfsnaam Niestern. Hierna raakte het dok in verval, maar het is tegenwoordig in gerestaureerde toestand te bezichtigen samen met het Museum Droogdok Jan Blanken, vernoemd naar Jan Blanken die opzichter was tijdens de bouw van het droogdok.

Het Kanaal door Voorne, dat in 1830 werd aangelegd van Hellevoetsluis naar het in de jaren 60 verdwenen dorp Nieuwesluis, vormde een verbinding met Rotterdam. Omdat de zeeschepen te groot werden voor het kanaal werd later de Nieuwe Waterweg aangelegd en verloor het kanaal zijn functie. Tegenwoordig wordt het nog amper bevaren maar wel gebruikt door sportvissers en kinderen om te zwemmen.

Verdere gebouwen die aan het maritiem verleden van Hellevoetsluis herinneren zijn de vuurtoren bij de haven, die vaak wordt afgebeeld op prentkaarten van Hellevoetsluis, het lichtschip Noord-Hinder en de O/S Zeefakkel, een opleidingsschip van het Zeekadetkorps Hellevoetsluis. Sinds oktober 2013 ligt Hr.Ms. Buffel (HW 12, A 884), een historisch Nederlands pantserschip in Hellevoetsluis. Vanaf 1979 tot 7 januari 2013 was het schip te bezichtigen in het Maritiem Museum Rotterdam waar het in de Leuvehaven lag als museumschip. Vanwege bezuinigingen werd de Buffel op 5 oktober 2013 verplaatst naar Hellevoetsluis, waar Stichting Museumschip “De Buffel” er nu zorg voor draagt. De historische schepen zijn aangemeerd aan de Koningskade.

Daarnaast bevat de vesting twee musea, het Nationaal Brandweermuseum en de Oudheidskamer. Hellevoetsluis heeft twee korenmolens, een bewoonde molen De Hoop uit 1801 en de Zeezicht bij Nieuwenhoorn. Verder staat er in de vesting een watertoren uit 1896, die bewoond wordt en die ontworpen is door N. Biezeveld.

Zie ook

• Lijst van rijksmonumenten in Hellevoetsluis
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Hellevoetsluis
• Lijst van oorlogsmonumenten in Hellevoetsluis

Geboren in Hellevoetsluis

• Anthony van Kampen (1911-1991), schrijver
• Ellemieke Vermolen (1976), actrice, tv-presentatrice en kookboekenschrijfster
• Ronald Brouwer (1979), hockeyer
• Rachelle Ardon (2001), voetbalster
• Jerdy Schouten (1997), voetballer

Toerisme

Als historische vesting- en marineplaats richt Hellevoetsluis zich op toerisme uit binnen- en buitenland. Veel toeristen komen met een van de vele zeilschepen die hier binnenlopen. Er zijn zes (jacht)havens:

1. Koopvaardijhaven (gemeentelijke passantenplaatsen voor plezier- en chartervaartuigen),
2. De Haaven (gemeentelijke passantenplaatsen voor pleziervaartuigen),
3. Groote dok (jachthaven geëxploiteerd door Gemeente Hellevoetsluis en Marina Hellevoetsluis),
4. Heliushaven (jachthaven met in totaal drie watersportverenigingen: Haringvliet, Helius en Hellevoetsluis en daar tegenover Marina Cape Helius),
5. Kanaal door Voorne (jachthaven met drie watersportverenigingen: Haringvliet, Hellevoetsluis en Waterman),
6. Tramhaven (bedrijfshaven met verschillende boten- motorreparatiebedrijven en een jachtverhuurder).

Voor recreatie is er een aantal kleine strandjes. In de omgeving zijn enkele bungalowparken en campings. Winkelcentrum de Struytse Hoeck biedt mogelijkheden om te winkelen.

Jaarlijkse festiviteiten

• Vestingdagen, sinds 2007 Zeehelden weekend geheten, sinds 2016 opnieuw Vestingdagen genoemd.
• Wallenpop
• Dutch Classic Yacht Regatta Oude en klassieke schepen.
• Nachtmarkt, begin juni en eind augustus/begin september
• Kermis bij Winkelcentrum De Struytse Hoeck, rond 20 juni
• Lampionoptocht.
• World Predator Classic
• Fokveedag in de wijk Nieuw-Helvoet

Cultuur en samenleving

Het verenigingsleven van Hellevoetsluis bestaat onder meer uit veel muziek-, watersport-, schiet- en vechtsportverenigingen, een naturismevereniging, een schaakvereniging en een historisch genootschap de Cruyttoren, dat gevestigd is in de historische kruittoren in de vesting. Verder is er een volksuniversiteit, een theater de Twee Hondjes, de dansacademie Ri-Jo, Warren's sportinstituut, het zwembad De Eendraght en een bibliotheek naast de parkeerplaats bij winkelcentrum de Struytse Hoeck. Op deze parkeerplaats wordt ook de wekelijkse markt gehouden. In 2022 (zaterdag 12 november 2022) was Hellevoetsluis het podium voor de landelijke intocht van Sinterklaas.

Scouting

• Scouting Hellevoetsluis

Sport

Voetbal

• VV Hellevoetsluis
• VV Nieuwenhoorn
• OHVV
• FC Vlotbrug

Hockey

• HC Voorne

Atletiek

• AV Pallas '93.

Handbal

• HV Helius

Basketbal

• Jump '80

Tennis

• T.C. de Kooistee
• Tennisbaan 'de Vesting'
• TV United Service

Turnen

• KDO-Sport Hellevoetsluis

Korfbal

• Korfbal vereniging 't Capproen

Watersport / zeilen

• WSV Hellevoetsluis
• WSV Helius
• WSV Haringvliet

Paardensport

• Manege Stal Flicka
• Iron Horse Ranch

Honkbal

• HSV Athletics

Kerken en kerkgenootschappen

• Protestantse Gemeente Hellevoetsluis (voorheen Hervormde kerk Hellevoetsluis en Gereformeerde Kerk Hellevoetsluis)
• Hervormde kerk Nieuwenhoorn (m.i.v. 6 januari 2008 gefuseerd tot Protestantse Gemeente Hellevoetsluis)
• Hervormde kerk Nieuw-Helvoet (m.i.v. 6 januari 2008 gefuseerd tot Protestantse Gemeente Hellevoetsluis, kerkgebouw is niet meer in gebruik voor kerkdiensten)
• Rooms-katholieke kerk: Antonius van Padua
• Evangeliegemeente: Agapè
• Evangelische Gemeente: Jong en Vrij
• Vergadering van gelovigen Hellevoetsluis
• Gereformeerde gemeente Hellevoetsluis

Media

• LINQ Media, regionale omroep
• Groot Hellevoet en Hellevoetse post, lokale weekkranten

Afbeeldingen

• 
  Gravure uit 1737
• 
  Pompgebouw bij het droogdok, wordt ook gebruikt als museum en restaurant.
• 
  De woontoren bij de ingang van Hellevoetsluis. Vaak naar gerefereerd als "Het melkpak". Daarachter winkelcentrum de Struyse Hoeck.
• 
  Kazerne Fort Haerlem doet dienst als hoofdgebouw van de scouting en er wordt een jaarlijkse jamboree georganiseerd.
• 
  Woonflats met daarachter (uit zicht) winkelcentrum de Struytse Hoeck, die beide kanten van het Voornekanaal met elkaar verbindt.
• 
  Het Maritiem Kwartier aan de Koningskade

Bronnen Mediabestanden Commons heeft mediabestanden in de categorie Hellevoetsluis. Website van het Stadsmuseum Hellevoetsluis Noten ↑ a b c d e Tabel: Bevolking; maandcijfers per gemeente en overige regionale indelingen, 1 januari 2023, Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen ↑ Gerda Jansen, Deel 80: 17-08-2016 Herkomst naam Hellevoetsluis deel 1 - Stadsmuseum Hellevoetsluis. www.stadsmuseum-hellevoetsluis.nl. Gearchiveerd op 20 december 2016. Geraadpleegd op 19 december 2016. ↑ Voornewiki: Canon van Voorne - Archeologie - Hellevoetsluis - Archeo. in Hellevoetsluis - Bewoningsgeschiedenis van Hellevoetsluis[dode link] ↑ Geschiedenis van Zuid-Holland: Geschiedenis van Hellevoetsluis - Geschiedenis Hellevoetsluis ↑ DBNL: redactie P.C. Molhuysen en P.J. Blok (1911); Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 1 - 357 - 358 blz, A.W. Sijthoff, Leiden ↑ In de Franse geschiedenis is deze episode bekend als de verdediging van Hellevoetsluis, of in het Frans la défense de Helvoit-Huys. ↑ Koninklijke Bibliotheek - Historische Kranten: Het Vaderland: staat- en letterkundig nieuwsblad, 09-02-1928, Avond. Het stervende Hellevoetsluis: Het Rijkswerf-rapport. ↑ Koninklijke Bibliotheek: Historische Kranten: Het nieuws van den dag: kleine courant, 18-09-1895, Dag. Gecombineerde oefeningen van Zee- en Landmacht in de stelling van de monden van de Maas en het Haringvliet. ↑ Geschiedenis van Zuid-Holland: Geschiedenis van Hellevoetsluis - Voorhaven van Rotterdam en Neergang