Ellen Laan

Ellen Laan
Ellen Laan (ca. 2018)
Algemene informatie
Volledige naam Ellen Theresia Maria Laan
Geboren 3 april 1962
De Weere
Overleden 22 januari 2022
Diemen
Nationaliteit Vlag van Nederland Nederland
Beroep seksuoloog en psycholoog
Bekend van Onderzoek naar de seksualiteits-
beleving van vrouwen
Portaal  Portaalicoon   Psychologie

Ellen Theresia Maria (Ellen) Laan (De Weere, 3 april 1962 – Diemen, 22 januari 2022[1][2]) was een Nederlands seksuoloog en psycholoog in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam.[3] Ze was wereldwijd bekend door haar baanbrekende onderzoek naar de seksualiteitsbeleving van vrouwen en dan specifiek vanuit de belevingswereld van de vrouw. Laan was feminist.[4]

Leven en werk

Ellen Laan werd geboren in De Weere, destijds gemeente Abbekerk. Haar ouders hadden een kappers- en tabakszaak.[1] Ze werd katholiek opgevoed.[1] Laan studeerde eerst twee jaar Nederlands, maar stapte daarna over op psychologie met seksuologie als afstudeervak aan de Faculteit Psychologie van de Universiteit van Amsterdam.[2] Ze studeerde in 1988 cum laude af. Ze promoveerde, ook cum laude, in 1994 aan dezelfde universiteit, op een onderzoek naar seksualiteitsbeleving bij vrouwen.[5]

In 2002 startte ze als universitair hoofddocent (UHD), na het verkrijgen van een Aspasia-beurs van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Haar onderzoeksvoorstel betrof gender en seksuele opwinding. In 2011 werd ze president van de International Academy of Sex Research (IASR).

In 2012 ontving ze een eredoctoraat van de Katholieke Universiteit Leuven.[6]

Laan was vanaf 2016 hoogleraar aan de Afdeling Seksuologie en psychosomatische gynaecologie van het Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam. Het thema van haar oratie was de noodzaak van seksueel plezier. Ook was ze Research Fellow van het Kinsey Institute for Research in Sex, Gender, and Reproduction,[7] Universiteit van Indiana in Bloomington. In 2021 werd ze ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw voor haar uitzonderlijke bijdragen op het gebied van de seksuologie. Ze had op dat moment al borstkanker, waar zij in januari 2022 aan overleed.[5]

Ze was erelid van de Nederlandse Wetenschappelijke Vereniging voor Seksuologie (NVVS).[8]

Onderzoek

Laan behandelde mensen als seksuoloog (ingeschreven bij de NVVS, de Nederlandse Wetenschappelijke Vereniging voor Seksuologie) en GZ-psycholoog, gaf colleges en deed onderzoek. Ze toonde aan dat er verschillen zijn tussen de lichamelijke respons op seksuele prikkels en de subjectieve beleving ervan, 'zin'. Mensen bleken vaak geen gevoel van seksuele opwinding te ervaren als hun lijf automatisch reageerde op seksuele prikkels. Ook kan een lichamelijke reactie optreden zonder dat er sprake is van seksuele opwinding, bijvoorbeeld als ze zich in een bedreigende situatie bevinden.[9][10]

Een ander onderwerp van studie was de orgasmekloof (Engels: orgasm gap), wat betekent dat bij heteroseksuele seks mannen bijna altijd een orgasme hebben en vrouwen heel vaak niet.[11] Bij coïtus komt namelijk slechts een kwart van de vrouwen klaar, tegenover ruim 90 procent van de mannen.[2] De oorzaak van de orgasmekloof is dat een heteroseksuele vrijpartij meestal vooral bestaat uit de coïtus en de vrijpartij gestaakt wordt zodra de man is klaargekomen.[10][12] Laan benadrukte dat coïtus pas lekker voor een vrouw kan zijn als de clitoris, een groot inwendig zwelorgaan, opgezwollen is. Om fijne seks te hebben moeten dus zowel vrouwen als mannen een erectie hebben. Als vrouwen minder zin in seks blijken te hebben dan mannen komt dit dus vooral doordat de seks voor hen minder fijn is.[2]

Ze vond het belangrijk dat zowel vrouwen als mannen de anatomie en de werking van het vrouwelijk lichaam kenden. Veel mensen weten niet dat de clitoris uit vier lange inwendige zwellichamen bestaat en niet enkel de kleine kop van de clitoris. Pas sinds 2021 is de anatomie van de clitoris opgenomen in het schoolboek Biologie voor jou.[2][13] Maaike Meijer merkt in haar In Memoriam voor Ellen Laan in de rubriek "Het einde" in De Groene Amsterdammer van 3 februari 2022 op dat bijvoorbeeld de grootste schoolboekenuitgever Noordhoff dit nog steeds niet doet ("weigert te doen"). Dit illustreert haars inziens de weerstand tegen vrouwelijk genot en kennis van seksualiteit.[14]

Laan leverde bijdragen aan richtlijnen en protocollen zoals de Zorgstandaard seksuele mogelijkheden, Genderdysforie en Parafiele stoornissen. Haar definitie van 'zin' bij vrouwen staat in de DSM 5, het handboek psychiatrie. De nieuwe definitie verwijst niet langer naar drift, want, aldus Laan, zonder zin kun je leven en zonder drift niet.[9]

Laan was lid van verschillende professionele verenigingen en redactielid van een aantal professionele tijdschriften over seksuologie. Ze was lid van het Standards Committee of the International Society for Sexual Medicine. In maart 2018 richtte zij de Stichting Seksueel Welzijn op om seksuele gelijkheid tussen mannen en vrouwen de norm maken.[15]

Bibliografie

  • 1994 - Determinants of sexual arousal in women: Genital and subjective components of sexual response
  • 2017 - Seks! met Rik van Lunsen ISBN 9789044631043
  • 2019 - Lijfboek voor powergirls met Sanderijn van der Doef (uitgeverij Ploegsma)[16]
  • 2023 - De waarheid over Seks met Rik van Lunsen ISBN 9789029549981

Tv- en radioprogramma's

Laan verscheen onder andere in de volgende programma's:

  • Noorderlicht (VPRO), wetenschapsprogramma, tv, 1992
  • Documentaireserie Seks en Wetenschap (VARA/NOS), tv, 1993
  • The Anatomy of Desire (Optomen) (Channel 4), tv, 1998
  • Horizon; Sexual Chemistry (BBC), tv, 2002[17]
  • The Truth about Lesbian Sex (Channel 4) tv, 2002
  • Klitoris, die schöne Unbekannte (Arte), tv, 2004[18]
  • Du baiser au bébé (Arte), tv, 2005[19]
  • KRO Reporter; De prijs van de lust (KRO), tv, 2007
  • Tros Nieuwsradio (TROS), radio, 2013
  • Klara; En dat heet dan gelukkig zijn (VRT), tv, 2013
  • Sletvrees? (VPRO), tv, 2013[20]
  • Zembla (VARA), tv, 2014[21]
  • De Kennis van Nu (Radio 5), radio, 2015[22]
  • Tros Nieuwsradio (TROS), radio, 2015[23]
  • College Tour (NTR), tv, 2017[24]

Externe link

Bronnen, noten en/of referenties
  1. ↑ a b c Jurre van den Berg, Postuum - Ellen Laan (1962-2022) - Voor de 'godmother van de seksuologie' was de emancipatie in de slaapkamer nog lang niet voltooid Dicht slotje.. de Volkskrant (24 januari 2022). Gearchiveerd op 24 januari 2022. Geraadpleegd op 25 januari 2022.
  2. ↑ a b c d e Ellen de Bruin, Necrologie - Ellen Laan wilde seks leuker maken voor iedereen, dus ook voor vrouwen Dicht slotje.. NRC Handelsblad (24 januari 2022). Gearchiveerd op 25 januari 2022. Geraadpleegd op 25 januari 2022.
  3. ↑ Ellen Laan, hoogleraar Biopsychosociale determinanten van seksuele gezondheid. Universiteit van Amsterdam (26 januari 2017). Gearchiveerd op 6 januari 2018. Geraadpleegd op 6 januari 2018.
  4. ↑ Justine van de Beek, Seksuoloog Ellen Laan: 'vaginale orgasmes bestaan helemaal niet' Half open slotje.. OneWorld (16 februari 2018). Gearchiveerd op 25 januari 2022. Geraadpleegd op 4 februari 2022. "ze is overtuigd feminist en schuwt een gendersensitieve blik binnen en buiten haar werk dus niet. (...) Hoe kijken collega’s aan tegen je feministische stellingname? (...) Wel merk ik dat ik steeds radicaler word, zelfs in het afgelopen jaar nog."
  5. ↑ a b Ellen Laan 'godmother van de seksuologie' overleden. NPO Radio 1 (25 januari 2022). Gearchiveerd op 25 januari 2022. Geraadpleegd op 25 januari 2022.
  6. ↑ Instituut voor Familiale en Seksuologische Wetenschappen viert 50ste verjaardag met eredoctoraat. KU Leuven (15 maart 2012). Gearchiveerd op 7 januari 2018. Geraadpleegd op 6 januari 2018.
  7. ↑ Kinsey Institute Research Fellows. Kinsey Institute. Gearchiveerd op 15 december 2021. Geraadpleegd op 25 januari 2022.
  8. ↑ Erelid Prof. dr. Ellen Laan benoemd als ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw. Nederlandse Wetenschappelijke Vereniging voor Seksuologie (26 november 2021). Gearchiveerd op 25 januari 2022. Geraadpleegd op 25 januari 2022.
  9. ↑ a b Rinskje Koelewijn, Zonder zin kun je leven. NRC Handelsblad (27 juli 2013). Gearchiveerd op 8 augustus 2020. Geraadpleegd op 6 januari 2018.
  10. ↑ a b Berkhout, Karel, De man heeft altijd zin – en andere seksfabels op het hakblok. NRC Handelsblad (17 november 2017). Geraadpleegd op 6 januari 2018.
  11. ↑ Marte Kaan, Ellen Laan over de vrouwelijke drive - Het machtige orgaan van de vrouw Dicht slotje.. De Groene Amsterdammer (8 juli 2009). Gearchiveerd op 15 mei 2021. Geraadpleegd op 25 januari 2022.
  12. ↑ Marte van Santen, 'Vrij vaker met plezier, dan krijg je er meer zin in'. Trouw (22 april 2018). Gearchiveerd op 26 mei 2019. Geraadpleegd op 25 januari 2022.
  13. ↑ Biologie voor jou (BVJ), methode voor biologie-onderwijs, uitgegeven door Malmberg, 's-Hertogenbosch. Zie bijvoorbeeld BVJ-bovenbouw VMBO, deel 3A, p. 84.
  14. ↑ Meijer, Maaike (3 februari 2022). Het einde: Ellen Laan, 3 april 1962-22 januari 2022. Gearchiveerd op 16 februari 2022. De Groene Amsterdammer 146 (5)
  15. ↑ Irene Schoenmacker, De clitoris is dus géén klein knopje. Trouw (8 maart 2019). Gearchiveerd op 8 maart 2019. Geraadpleegd op 13 maart 2019.
  16. ↑ Lijfboek voor powergirls (1 oktober 2018). Gearchiveerd op 12 november 2019. Geraadpleegd op 12 november 2019.
  17. ↑ Horizon - Sexual Chemistry. BBC (13 februari 2002). Geraadpleegd op 6 januari 2018.
  18. ↑ Klitoris, die schöne Unbekannte/Le clitoris, ce cher inconnu. IMDB (2013). Geraadpleegd op 6 januari 2018.
  19. ↑ The inner adventure: From the baby to the kiss/Du baiser au bébé. Mona Lisa productions via YouTube (24 februari 2011). Gearchiveerd op 28 juni 2023. Geraadpleegd op 6 januari 2018.
  20. ↑ NPO.doc: 'Sletvrees?'. Stichting Nederlandse Publieke Omroep (20 september 2013). Gearchiveerd op 7 januari 2018. Geraadpleegd op 7 januari 2018.
  21. ↑ Seks op recept. Stichting Nederlandse Publieke Omroep (11 september 2014). Geraadpleegd op 6 januari 2018.
  22. ↑ Vrouwenlibido uit een doosje goedgekeurd. Stichting Nederlandse Publieke Omroep (19 augustus 2015). Geraadpleegd op 6 januari 2018.
  23. ↑ Roze Viagra. Stichting Nederlandse Publieke Omroep (6 juni 2015). Geraadpleegd op 6 januari 2018.
  24. ↑ College Tour - Ellen Laan. Stichting Nederlandse Publieke Omroep (5 mei 2017). Geraadpleegd op 6 januari 2018.
Bibliografische informatie