1789 шо

1789 (эзар ворхӀ бӀе дезткъа уьссалгӀа) шо Григорианан рузманца — високосан доцу шо, долалуш долу йеарахь. Иза вайн эран 1789 шо ду, 789 шо 2 эзарлагӀа шерашкахь, 89 шо бӀешеран, 9 шо 9-гӀа иттаннаш шерашкахь XVIII бӀешеран, 10 шо 1780-гӀа шерийн.

Хиламаш

Франци

• бӀаьсте — МагӀселехь, Тулонехь, Орлеанехь адамаш карзахдийлар.
• апрелан чеккхе — Парижан йисташкара Сент-Антуанера гӀаттам. ОхьатаӀийна гвардин а, дошлойн а тобанашца, масех бӀе стаг вийна, чевнаш йина.
• 5 май — Версалехь дӀабиллина Инарлин штатийн^[1] гуламаш. Гулам дӀабахьаран низамах лаьцна къийсамаш буьйлабелира.
• 17 июнь — Францехь Инарлин штатийн кхоалгӀа чкъоьран депутаташ, синбелхалойн а, олалло а гӀо лаьцна, кхайкхийра шеш Къоман гулам бу аьлла, кхечу депутаташка шайх схьакхета кхайкхира^[1]. Къоман гулам эккхо гӀортаро 13-14 июлехь халкъ гӀаттийра, Бастили йаьккхира, Сийлахь французийн революци толаме йалийра.
• 20 июнь — Буьрканех ловзачу зал чохь дуй баар.
• 23 июнь — Кхайкхина Инарлин Штатийн гулам. Людовик XVI-гӀачо депутаташка чкъоьрнашца декъа а лой шеш-шеш ховша элира. КхоалгӀа чкъоьран депутаташ ца сацийра шайн гуламаш, олаллин цхьа дакъа шайн агӀора даьккхира.
• 9 июль — Къоман гуламо кхайкхийра ша Кхолламан гулам — лакхара гайтаман а, законашкхолларан а халкъан меже^[1].
• 11 июль — Людовика дӀавалийтира министр Неккер, омар дира сихонца Париж йита аьлла.
• 12 июль — Парижера халкъан а, эскаршна а йукъара дуьххьарлера девнаш.
• 13 июль — Парижехь горгали бийкира. Халкъа герз схьаэца долийра, схьайаьккхира иттаннаш эзарш тоьпаш.
• 14 июль — Халкъо Бастили йаккхар. Сийлахь-йоккха французийн буржуазийн революци.
• июлан йукъ — Паччахьа йухахӀоттийна Неккер Ӏедале, къобал бина Къоман гуламан барт. Парижехь кхоллаелла муниципалитет. Кхоьллина буржуазийн Къоман гварди коьртехь маркиз Лафайет волуш.
• 18 июль — Труара гӀаттам. Халкъо дӀалаьцна герз, схьайаьккхина ратуша.
• 19-20 июль — Страсбургера гӀаттам. Халкъ шина дийнахь буьззина дай бара гӀалин. ГӀалин ратушера документаш дагийра.
• 21 июль — Шербурера гӀаттам.
• 24 июль — Руанера гӀаттам.
• июлан чеккхе — Провинцин гӀаланашкахь кхуллуш йара харжаман муниципалитеташ.
• 4-11 август — Францин кхолларан гуламан (КХГ) феодалийн бехкенаш ахархошца эцарах Декреташ. «Феодалийн режим йерриг хӀаллакйо»^[2].
• август — КХГ коьртехь Мирабо, Сийес волу конституционалистийн парти.
• август — Ахархойн гӀаттамо дӀалаьцна йерриг Франци. Дофинехь хӀора пхеа элийн гӀаланех кхоъ йохийна. Франш-Контехь йохийна 40 гӀала. Парижера бедарш тоьгучеран белхалойн демонстраци.
• 26 август —Францин КХГ тӀеэцна «Адаман а, гражданинан а бакъонийн деклараци».
• 31 август —Францин КХГ йийца йолийна харжаман системан законан проект.
• 12 сентябрь — Арайаьлла хьалхара лоьмар Маратан «Парижан публицист» (6-гӀа лоьмарера — «Халкъан доттагӀ») газетан.
• сентябрь — Версале кхайкхина керла эскарш. Паччахьо къобал ца дира Адаман а, гражданинан а бакъонийн деклараци а, августан декреташ а.
• 1 октябрь — Эпсараллин контрреволюцин манифестаци паччахьан гӀалин чохь.
• 5-6 октябрь — Парижхой Версале бахар. Халкъ чуиккхина гӀалин. Паччахь а, КХГ а Париже дӀабахна.
• 2 ноябрь — Францин КХГ тӀеэцна килсан латта схьа а даьккхина дохкар. Ассигнаташ арахецар — килсан латташ доьхкинчу санах хилла пачхьалкхан ахчан декхарш.
• Кхоьллина якобинцийн клуб («Конституцин доттагӀийн йукъаралла»). Мирабо, Робеспьер.
• Лавуазьес бакъдина Ломоносовс дӀадиллина масса йисаран закон.

Кхин пачхьалкхаш

• 10 февраль — Сийлахь Руман империн императора Иосиф II-гӀачо шен омрийца австрийн когаметта долчу маьӀ-маьӀӀерчу латташ тӀехь (Тироль доцург) йукъайоккху лаьттан налог, гӀоьрту йерриг ахархойн ясакъ ахчане йаккха^[3].
• 4 март — лелайаьлла АЦШ Конституци.
• 1789, 4 март — 1797, 4 март — АЦШ 1-ра президент Вашингтон Джордж (1732—1799).
• 1789, 4 март — 1797, 4 март — 1-ра АЦШ вице-президент Адамс Джон.
• 21 апрель — Густаван омар. Финляндин ахархошна бакъо йелла шеш лелош долу Ӏедалан латта эцна доладаккха.
• Швецехь охьатаӀийна элийн къайлаха барт (Аньялан барт). «Цхьаьнакхетаран а, лардаран а акт». Риксдаг кхойкху паччахьан оьшучу хенахь, ткъа цуо олалла до Пачхьалкхан кхеташон гӀо доцуш.
• Дани арайаьлла Швецица болчу тӀема йукъара Ингалсан а, Пруссин а Ӏаткъамца.
• 1 август — Суворовн оьрсийн эскар тоьлла Фокшанашкахь туркойл.
• 7 сентябрь — Потёмкина омар делла, цу тӀехь дара: «Ингул тӀехь керла йинчу верфах ала — Николаевн гӀала».
• 22 сентябрь — туркойн эскар хӀаллакдина Суворовн оьрсийн эскарша Рымникерчу тӀамехь.
• 25 сентябрь — Америкин Цхьаьнатоьхначу Штаташкахь конгрессо тӀеэцна Бакъонех йолу билль — Конституцин хьалхара 10 нисдар (лелайолу 1791 шеран 15 декабрехь).
• 24 октябрь — Бельгехь австрийн олаллаин дуьхьала гӀаттам болабелла.
• декабрь — Австрийн эскарш лаьхкина берриг аьлча санна Бельгин махкара. Кхоьллина «Цхьаьнатоьхна бельгийн штаташ».
• Йоцучу хенан цхьаьнатоьхна Вьетнам Куанг Чунга (Тэй Шона) (тэйшонийн тхьамдан) Ӏедал кӀелахь. Масех шо далале велла.
• Кхоьллина Петровн чуьйнадутту завод Братски аренашкахь (Байкалдехье). ХӀинца Забайкальски мехкан Петровск-Забайкальски гӀала.

Ӏилма

• 22 февраль - Уильям Гершела гучудаьхна Уранан хӀоьзнаш.

Бина

Хьажа иштта: Категори:Бинарш 1789 шарахь

• 20 февраль — Жандр Андрей Андреевич, оьрсийн драматург а, гочдархо а.
• 8 март — Байрон, Джордж Энсон, 7-гӀа лорд Байрон, адмирал, поэтан ваша.
• 20 май — Жиркевич Иван Степанович, оьрсийн баьчча а, мемуарист а.
• 5 июль — Булгарин Фаддей, йаздархо, емалхо, арахецархо.
• 25 июль — М. Н. Загоскин, оьрсийн йаздархо, драматург, историн прозанийн автор, москохан театрийн а, москохан Герзан палатан а директор.
• 26 август — Ӏаббас-Мирза, иранан пачхьалкхан гӀуллакххо.
• 25 октябрь — де Альвеар Карлос Мария — 1815 шарахь Ла-Платин Цхьаьнатоьхна провинцийн Лакхара урхалча.
• 13 декабрь — Глебов Дмитрий Петрович (велла 1843), оьрсийн поэт, актуариус, гочдархо; статс хьехамча.

Белла

Хьажа иштта: Категори:Белларш 1789 шарахь

• 7 апрель — Ӏабдул-Хьамид I, Хункар-мехкан 27-гӀа султан.
• Мельгунова, Агафья Семёновна — Дивеевн мозгӀар-аьзнин йукъаралла кхоьллинарг.

Хьажа иштта

Билгалдахарш

ХӀара чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана. ХӀара дехар ду, хьай аьтту балахь хийца йоза билгала долучуьнца.

Кеп:Високосан доцу шо, долалуш долу еара дийнахь